 | این مقاله یک نوشتار توصیفی درباره یک مفهوم فقهی است و نمی‌تواند معیاری برای اعمال دینی باشد. برای اعمال دینی به منابع دیگر مراجعه کنید. |
کَفّاره جمع به آزادکردن یک برده، گرفتن شصت روز روزه و اطعام به شصت فقیر با هم اشاره دارد که بر اثرِ شکستن روزه با حرام و یا قتل عمد واجب می‌شود. البته برخی از فقیهان انجام کفاره جمع در افطار روزه با حرام را مطابق احتیاط می‌دانند.
مفهوم‌شناسی
کفاره جمع انجام چند کفاره با هم است که به علت انجام برخی از کارهای حرام، واجب می‌شود و عبارت است از آزادکردن یک برده، گرفتن شصت روز روزه و غدا دادن به شصت فقیر.[۱]کفاره جریمه مالی و بدنی‌ای است که در ازای ارتکاب برخی گناهان باید انجام داد.[۲]
موارد وجوب
کفاره جمع در مواردی چون افطار کردن روزه با حرام و قتل عمد، واجب می‌شود:
شکستن روزه با حرام
به فتوای برخی از فقیهان افطار روزه با کار حرامی مثل خوردن نجاست، زنا و استمنا سبب وجوب کفاره جمع می‌شود؛[۳] خواه آنچه حرام است در اصل حرمت داشته باشد و یا به سببی مانند غصب نمودن، نجس شدن و یا خوردن غذای مضر، حرام باشد؛[۴]امام رضا(ع)، خوردن روزه با حرام را مستحق کفاره جمع دانسته است.[۵]
عده‌ای به استناد قواعد فقهی و برخی روایات، تنها یک کفاره را در افطار روزه با حرام لازم دانسته‌اند[۶]آیت‌الله خامنه‌ای[۷] و آیت‌الله سیستانی[۸] و انجام کفاره جمع را بنابر احتیاط مستحب می‌دانند. بعضی نیز در این مسئله به احتیاط واجب حکم کرده‌اند.[۹]
بنابر فتوای برخی مراجع تقلید، کفاره جمع برای افطار با حرام مختص به روزه رمضان نیست و سایر روزه‌های واجب را نیز شامل می‌شود.[۱۰] همچنان‌که عده‌ای فرو بردن اخلاط سر و سینه را نیز به این حکم پیوند داده‌اند.[۱۱] همچنین فرو بردن آب دهان که خون در آن باشد، بر اساس فتوای برخی، موجب کفاره جمع خواهد شد[۱۲] و یا باید بنا به احتیاط واجب، کفاره سه‌گانه را ادا نمود.[۱۳]
بر اساس فتوای برخی مراجع، دروغ بستن بر خداوند و پیامبر(ص) در حال روزه، موجب کفاره جمع می‌شود؛ هرچند که اختلافاتی در این زمینه وجود دارد.[۱۴]
قتل عمد
کفاره قتل عمدی مسلمان[۱۵] بی‌گناه[۱۶] کفاره جمع است.[۱۷] البته در قتل خطایی قاتل باید یک بنده آزاد کند و در صورت ناتوانی شصت روز روزه بگیرد و در صورت ناتوانی به شصت فقیر اطعام بدهد.[۱۸] حکم وجوب کفاره جمع در قتل عمد در احادیث آمده است.[۱۹] همچنین بر اساس روایات، قبول توبه قاتل علاوه بر پشیمانی و یا اقرار و تسلیم شدن به خانواده مقتول، پرداخت کفاره جمع است.[۲۰]
برخی معتقدند که انجام کفاره جمع در صورتی واجب است که فرد، خودش دست به قتل زده باشد و اگر سبب با واسطه در قتل بوده و یا بدان امر کرده، کفاره‌ای بر او واجب نیست.[۲۱]
کفاره قتل، در قتل مسلمان خواه زن یا مرد، آزاد یا برده، عاقل یا دیوانه و بالغ و کودک، واجب است.[۲۲] همچنین جنینی که روح بدان دمیده است.[۲۳]
در وجوب کفاره جمع بر دیوانه و یا طفلی که دست به قتل بزند؛ اختلاف است؛ برخی نوشته‌اند که اکثراً بر این اعتقادند که باید از اموال آنها هزینه اطعام و آزاد کردن برده برداشت شده و روزه را خود فرد بعد از بهبودی و بلوغ بگیرد.[۲۴]
در اینکه آیا با وجود قصاص، کفاره بر عهده قاتل است یا خیر، اختلافنظر وجود دارد؛ اکثر فقها معتقدند که بعد از قصاص هزینه اطعام فقرا و انجام روزه از اموال قاتل برداشته می‌شود؛[۲۵] همچنین اگر قاتل قبل از دادن کفاره کشته شود، هزینه کفاره از مال او برداشته می‌شود؛[۲۶] همچنین اگر قاتل شامل حکم قصاص نباشد؛ مانند قتل فرزند به دست پدر، کفاره جمع بر او واجب است.[۲۷]
اگر چند نفر با هم کسی را بکُشند بر هر کدام کفاره جمع واجب است.[۲۸] در برخی روایات آمده است که اگر کسی در ماه‌های حرام، دست به قتل بزند، در عمل به کفاره، باید در همان ماه‌ها، روزه بگیرد.[۲۹]
احکام
- در شصت روز روزه حداقل سی و یک روز آن باید پی‌درپی باشد.[۳۰]
- در اطعام به هر فقیر حداقل به اندازه یک مُد طعام(۷۵۰ گرم گندم و جو و مانند آن) پرداخت شود.[۳۱] البته به گفته علامه مجلسی بین یک و یا دو مد طعام، در بین فقها، اختلافنظر وجود دارد.[۳۲]
- اگر انجام سه کفاره باهم امکان نداشت، هر کدام که ممکن است را باید انجام دهد و اگر بر هیچ کدام از آنها و به هیچ اندازه‌ای قدرت نداشت باید استغفار نماید.[۳۳]
پانویس
- ↑ شهید اول، غایة المراد، ۱۴۱۴ق، ج۳، ص۴۵۹؛ آبی، کشف الرموز، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۲۵۹؛ شهید اول، اللمعة الدمشقیة، ۱۴۱۰ق، ص۸۵.
- ↑ مشکینی، مصطلحات‌الفقه، ۱۴۱۹ق، ص۴۳۸.
- ↑ عاملی، جامع عباسی، ۱۴۲۹ق، ص۴۶۲؛ بحرانی، سداد العباد، ۱۴۲۱ق، ص۲۲۹؛ حلی، إرشاد الأذهان، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۹۷؛ امام خمینی، توضیح المسائل (محشی)، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۹۳۱.
- ↑ فقعانی، مسائل ابن طی، بی‌تا، ص۱۷۸؛ شهید ثانی، حاشیة المختصر النافع، ۱۴۲۲ق، ص۶۱؛ امام خمینی، توضیح المسائل (محشی)، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۹۳۰–۹۳۱.
- ↑ شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۳۷۸.
- ↑ صیمری، غایة المرام، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۳۱۹.
- ↑ خامنه‌ای، اجوبة الاستفتائات، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۱۳۵.
- ↑ سیستانی، توضیح المسائل، ۱۳۹۳ش، ص۲۹۸-۲۹۹.
- ↑ امام خمینی، تحریرالوسیلة، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۱۲۶؛ امام خمینی، توضیح المسائل، ۱۴۲۶ق، ص۳۴۴.
- ↑ فقعانی، مسائل ابن طی، بی‌تا، ص۱۷۸.
- ↑ مجلسی، لوامع صاحبقرانی، ۱۴۱۴ق، ج۳، ص۲۴۸؛ شهید ثانی، حاشیة الإرشاد، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۳۰۹.
- ↑ کرمانشاهی، مقامع الفضل، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۲۴۹.
- ↑ امام خمینی، توضیح المسائل، ۱۴۲۶ق، ص۳۴۹.
- ↑ امام خمینی، توضیح المسائل (محشی)، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۹۳۱.
- ↑ بحرانی، عیون الحقائق الناظرة، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۳۱۰.
- ↑ اردبیلی، مجمع الفائدة، ۱۴۰۳ق، ج۱۳، ص۴۰۶.
- ↑ بحرانی، عیون الحقائق الناظرة، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۳۱۰.
- ↑ حلی، تحریر الأحکام الشرعیة، ۱۴۲۰ق، ج۵، ص۶۳۴.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید: کلینی، الکافی، ج۷، ص۲۷۶؛ طوسی، تهذیب الأحکام، ۱۴۰۷ق، ج۱۰، ص۱۶۲-۱۶۵؛ صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۴، ص۹۵-۹۶؛ حرعاملی، وسائل الشیعة، ۱۴۰۹ق، ج۲۹، ص۳۴.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: حلی، کنزالعرفان، ۱۴۲۵ق، ج۲، ص۳۶۷؛ حلی، السرائر الحاوی، ۱۴۱۰ق، ج۳، ص۳۳؛ حرعاملی، هدایة الأمة، ۱۴۱۲ق، ج۸، ص۴۶۷.
- ↑ حلی، إیضاح الفوائد، ۱۳۸۷ق، ج۴، ص۷۵۱؛ مجلسی، حدود و قصاص و دیات، تهران، ص۱۶۰.
- ↑ آبی، کشف الرموز، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۶۸۱؛ مجلسی، حدود و قصاص و دیات، تهران، ص۱۶۰.
- ↑ حائری، الشرح الصغیر، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۵۲۰.
- ↑ مجلسی، حدود و قصاص و دیات، ص۱۶۱.
- ↑ مجلسی، حدود و قصاص و دیات، تهران، ص۱۶۰.
- ↑ فقعانی، الدرالمنضود، ۱۴۱۸ق، ص۳۳۳.
- ↑ حلی، تحریرالأحکام الشرعیة، ۱۴۲۰ق، ج۵، ص۴۶۰.
- ↑ حلی،إرشاد الأذهان، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۹۷؛ حلی، إیضاح الفوائد، ۱۳۸۷ق، ج۴، ص۷۵۱؛ مجلسی، حدود و قصاص و دیات، تهران، ص۱۶۱.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعة، ۱۴۰۹ق، ج۱۰، ص۳۸۰-۳۸۱.
- ↑ امام خمینی، تحریرالوسیلة، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۳۰۲.
- ↑ مکارم شیرازی، توضیح المسائل، ۱۴۲۹ق، ص۲۶۳.
- ↑ مجلسی، حدود و قصاص و دیات، تهران، ص۱۶۰.
- ↑ امام خمینی، توضیح المسائل (محشی)، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۹۳۰–۹۳۱.
منابع
- آبی، حسن بن ابی‌طالب، کشف الرموز فی شرح مختصر النافع، تحقیق علی‌پناه اشتهاردی و حسن یزدی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۷ق.
- اردبیلی، احمد بن محمد، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، تحقیق مجتبی عراقی، علی‌پناه اشتهاردی و حسین یزدی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۰۳ق.
- اشعری قمی، احمد بن محمد، النوادر، قم، موسسه امام مهدی(عج)، ۱۴۰۸ق.
- بحرانی، حسین بن محمد، سداد العباد و رشاد العباد، تحقیق محسن آل‌عصفور، قم، کتابفروشی محلاتی، ۱۴۲۱ق.
- بحرانی، حسین بن محمد، عیون الحقائق الناظرة فی تتمیم الحدائق، قم، دفتر انتشارات اسلامی، قم، ۱۴۱۰ق.
- حائری، سیدعلی، الشرح الصغیر فی شرح مختصرالنافع - حدیقة المؤمنین، تحقیق سیدمهدی رجائی، قم، انتشارات کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، ۱۴۰۹ق.
- حر عاملی، محمد بن حسن، هدایة الأمة إلی أحکام الأئمة - منتخب المسائل، مشهد، مجمع البحوث الاسلامیه، ۱۴۱۲ق.
- حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، قم، موسسه آل‌البیت(ع)، ۱۴۰۹ق.
- حلی، حسن بن یوسف، إرشاد الأذهان إلی أحکام الإیمان، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۰ق.
- حلی، حسن بن یوسف، تحریر الأحکام الشرعیة علی مذهب الإمامیة، تحقیق ابراهیم بهادری، قم، موسسه امام صادق، ۱۴۲۰ق.
- حلی، محمد بن حسن، إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، تحقیق سید حسین موسوی کرمانی، قم، موسسه اسماعیلیان، ۱۳۸۷ق.
- حلی، محمد بن منصور، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۰ق.
- حلی، مقداد بن عبدالله، کنزالعرفان فی فقه القرآن، قم، انتشارات مرتضوی، ۱۴۲۵ق.
- خامنه‌ای، سید علی، اجوبة الاستفتائات، بیروت، الدار الاسلامیة، ۱۴۲۰ق، چاپ سوم.
- امام خمینی، سیدروح‌الله، تحریرالوسیلة، قم، موسسه مطبوعات دارالعلم، ۱۴۰۹ق.
- امام خمینی، سیدروح‌الله، توضیح المسائل (محشی)، تحقیق سیدمحمدحسین بنی‌هاشمی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۲۴ق.
- امام خمینی، سیدروح‌الله، توضیح المسائل، تحقیق مسلم قلی‌پور گیلانی، بی‌جا، ۱۴۲۶ق.
- سیستانی، سید علی، توضیح المسائل، مشهد، دفتر حضرت آیت‌الله العظمی سیستانی، ۱۳۹۳ش.
- شهید اول، محمد بن مکی، اللمعة الدمشقیة فی فقه الإمامیة، تحقیق محمدتقی مروارید و علی‌اصغر مروارید، بیروت، دارالتراث، ۱۴۱۰ق.
- شهید اول، محمد بن مکی، غایة المراد فی شرح نکت الإرشاد، تحقیق رضا مختاری، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۴۱۴ق.
- شهید ثانی، زین الدین بن علی، حاشیة الإرشاد، تحقیق رضا مختاری، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۴۱۴ق.
- شهید ثانی، زین الدین بن علی، حاشیة المختصر النافع، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۴۲۲ق.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، من لایحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۳ق.
- صیمری، مفلح بن حسن، غایة المرام فی شرح شرائع الإسلام، تحقیق جعفر کوثرانی، بیروت، دارالهادی، ۱۴۲۰ق.
- طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الأحکام، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۴۰۷ق.
- عاملی، بهاء الدین، جامع عباسی و تکمیل آن محشی، چاپ جدید، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۲۹ق.
- فقعانی، علی بن علی، الدرالمنضود فی معرفة صیغ النیات و الإیقاعات و العقود، تحقیق محمد برکت، قم، مکتبه امام العصر(عج) العلمیه، ۱۴۱۸ق.
- فقعانی، علی بن علی، مسائل ابن طی - المسائل الفقهیة، استنساخ از سلسله ینابیع الموده، بی‌تا.
- کرمانشاهی، محمدعلی، مقامع الفضل، قم، موسسه علامه مجدد وحید بهبهانی، ۱۴۲۱ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق علی‌اکبر غفاری، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- مجلسی، محمدباقر، حدود و قصاص و دیات، تحقیق علی فاضل، تهران، موسسه نشر آثار اسلامی، بی‌تا.
- مجلسی، محمدتقی، لوامع صاحبقرانی، قم، موسسه اسماعیلیان، ۱۴۱۴ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، توضیح المسائل، قم، انتشارات مدرسه امام علی بن ابی‌طالب(ع)، چاپ پنجاه و دوم، ۱۴۲۹ق.