جایگزین نماز قضا

آیا چنین روایتی وجود دارد که حضرت رسول اكرم فرمود: هر كه نماز قضا بر ذمه اش باشد قبل از ظهر جمعه آخر ماه مبارك رمضان چهار ركعت نماز به دو سلام (2تا دو ركعتي) بخواند و در هر ركعت بعد از حمد يك مرتبه آيه الكرسي و پانزده مرتبه سوره ي كوثر را تلاوت نمايد كه دويست سال نماز قضا را كفايت مي كند و روايت ديگر از آن حضرت چهار صد سال و روايت از حضرت اميرالمومنين ششصد سال و از حضرت رسول سوال كردند مردم آخر الزمان بيش از صدسال عمر نمي كنند نماز قضاهاي پدر و مادر و اقرباي او را كفايت مي كند بعد از نماز اين دعا را بخواند: بسم الله الرحمن الرحيم* يا سامعَ الصَّوتِ يا جامع الفَوتِ يا مُحيَ العِظامِ بَعدَ المَوت ِ* صَلِّ عَلي مُحَمدِ وَاجعَل لي فَرَجا وَ مخرجا مِمّا انا فيه اِنَّكَ تَعلَمُ و انتَ تُقَدَر وَلا اَقدِرُ وَ انتَ عَلامَ الغُيُوبِ يا واهِبَ العَطايا يا غافِرَ الخَطايا يا سُبّوحُ يا قدُوسُ يا رَب المَلائِكهِ وَ الرّوح رَبِِّ اغفِر وَارحَم و تَجاوَز عَما تَعلَمُ اِنَكَ اَنتَ العَلِيُ الاَعظَم ُيا ساتِرَ العُيوُبِ يا كاشِفَ الكُرُوبِ يا غافِر الذُنوُبِ يا ذَالجَلالِ وَالاِكرام بِرَحمَتِكَ يا اَرحَمَ الراحِمينِ.

منبع : مرکز مطالعات و پاسخ‌گويي به شبهات ـ حوزه‌های علميه ,

پاسخ اجمالی:

چنین روایتی در کتاب‌های معتبر حدیثی وجود ندارد و نماز قضا شده را فقط باید قضا کرد و هیچ عملی جایگزین آن نمی‌شود.

پاسخ تفصیلی:

دستورات عملي شرع مقدس اسلام بر پنج محور مي باشد که هر کدام جايگاه ويژه خودش را داشته و نمي توانند جايگزين همديگر شوند و اين پنج حکم عبارتنداز:

1. واجب: هر عملي که انجام دادن آن واجب و ترک کردنش موجب عذاب الهي مي گردد مانند: نماز، روزه، حج و حجاب و... .

2. حرام: هر عملي که ترک کردنش واجب و لازم و انجام دادنش موجب عذاب الهي مي گردد مانند: بدعت گذاري در دين، دروغ، فريب و جعل روايات و استناد آن به معصومين ـ عليهم السلام ـ .

3. مستحب: هر عملي که انجام دادنش نزد خداوند پاداش دارد ولي ترک آن موجب عذاب الهي نيست مانند: نماز و روزه مستحبي و... .

4. مکروه: هر عملي که انجام ندادنش بهتر و مورد پسند خداوند است ولي انجام دادنش گناه نبوده و موجب عذاب الهي نيست. مانند: صحبت کردن در حين غذا خوردن و... .

5. مباح:کاري که انجام دادنش با ترک کردنش نزد خداوند هيچ تفاوتي نداشته باشد مانند: نشستن در اول يا آخر کلاس و... .

با نگاهي به اين احکام و روايات اسلامي بايستي گفت هيچ کدام از اين کارها نمي تواند جايگزين ديگري شود، يعني کسي نمي‌تواند با ترک کردن مکروهات بگويد در عوض فلان کار حرام را مرتکب مي شوم و يا کسي نمي‌تواند با انجام دادن مستحبات فراوان، واجبي را ترک کند به عنوان نمونه در سوره قدر آمده که شب قدر بهتر از هزار ماه مي باشد و اين به اين مفهوم نيست که کسي با عبادت کردن يک شب قدر در بقيه سال از عبادت سرباز زند و بگويد من عبادت بهتر از هزار ماه را دارم و لزومي براي انجام دادن واجبات ديگر ندارم و گرنه تمام دستورات قرآني و سنت هاي واجب رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ لغو مي شود و کسي چنين ادعايي نکرده است که با يک عمل مستحبي تمام واجبات را کنار گذارد.

با اين حال رواياتي که چنين مطالبي را نقض مي کند در اين نوشتار آورده مي شود تا اطمينان قلبي براي مؤمنان گردد:

1. در کتب معتبر اسلامي رواياتي وجود دارد که مي‌رساند نه تنها بايد نمازي که قضا شده، واجب است قضا شود بلکه بايستي ترتيب هم مراعات گردد، يعني اگر کسي نماز ظهر و عصر را نخواند بايد اول ظهر و سپس عصر را قضا کند.[1]

2. رواياتي وجود دارد که مي گويند نماز قضا شده بايد همانند ادايش، قضا شود يعني اگر کسي در مسافرت نمازش را نخوانده و بخواهد در وطن بخواند بايد شکسته قضا کند و اگر نمازي که در وطن نخوانده بخواهد در مسافرت قضا کند بايد چهار رکعتي قضا کند.[2]

3. رواياتي که مي رساند اگر کسي نماز قضا داشته باشد، مي تواند اول نماز قضايش بخواند و سپس نماز خود را خواند.[3]

4. رواياتي وجود دارد که مي گويد اگر کسي بميرد و نمازش قضا شده باشد بر وارث او واجب است نمازش را قضا نمايد.[4]

5. رواياتي که مي گويد نماز قضا شده پدر بر عهده فرزند بزرگ است و بعضي مادر را هم ملحق کرده اند،  يا مي‌گويد که ميت نماز قضا داشته باشد، اول بايد از اموالش برداشته شده و براي قضاي نماز ميت اجير گرفته شود و يا رواياتي که مي گويد اجير در قضاي نماز بايد به مسائل شرعي نماز آشنا باشد و هر کسي نمي تواند اجير باشد[5] و...

همه و همه، اين مطلب را مي رساند که با نمازهاي مستحبي نمي‌توان نماز قضا را از عهده خود خارج کرد و گرنه لزومي نداشت که اهلبيت عصمت اين همه فروع در مسائل قضاي نماز را بيان کرده باشند و فقط کافي بود به جاي اين همه روايات و تعيين شرايط براي اجير و... مي فرمودند اين چهار رکعت نماز مستحبي را بخوانيد تا قضاي نمازهاي خود و پدر و مادر و... ساقط گردد.

روشن بودن لزوم قضاي نمازها به هر اندازه و رکعتي که قضا شده آن چنان مسلم است که حتي پذيرش توبه و استغفار مشروط به قضا کردن اعمال واجبي است که ترک شده است و هيچ روايتي وجود ندارد که اهلبيت بگويند به جاي قضاي نماز، فلان عمل را انجام دهيد؛ بلکه مولاي متقيان اميرالمؤمنين ـ عليه السلام ـ مي فرمايد: «يکي از شرايط استغفار اين است که هر واجبي که از تو ترک شده قضا شود و تمام حقوق ديگران را پرداخت کني و...».[6]

بنابراين هيچ عمل مستحبي نمي تواند جايگزين عمل واجبي گردد و اگر در رواياتي به برخي از اعمال مستحبي ثواب هايي قرار داده شده به معني رحمت و فضل خداوندي است که خداوند بر بندگانش عطا نموده، ولي هزاران عمل مستحبي هم نمي تواند حتي يک رکعت از نمازهاي واجب را از ذمه انسان بردارد. و متاسفانه چند سالی است عده‌ای چنین مطالبی را پخش می‌کنند و به نظر می‌رسد هدف اصلی این است که مردم دست از نماز خواندن بردارند؛ زیرا با این کار به راحتی می‌توان فقط در آخر جمعه ماه رمضان دو رکعت نماز خواند و حتی لازم نیست هر سال خوانده شود چون یک نماز طبق این روایت جعلی برابر با دویست، سیصد یا چهار سال نماز است و امروزه هیچ کس بیش از صد سال عمر نمی‌کند و صد البته عده‌ای هم هستند که فریب این سخنان را می‌خورند و تصورشان بر این است که حتما چنین روایتی وجود دارد.

[1] . ر.ک: حرعاملي، وسائل الشيعه، قم، مؤسسه آل البيت لاحياء التراث، چاپ اول، 1409ق، ج4، ص290، باب 63؛ نوري، حسين، مستدرک الوسائل، قم، مؤسسه آل البيت لاحياء التراث، چاپ اول، 1408ق، ج3، ص163، باب 48.

[2] . وسائل الشيعه، همان، ج8، ص268.

[3] . مستدرک الوسائل، همان، ج3، ص161.

[4] . وسائل الشيعه، همان، ج10، ص330.

[5] . ابي جمهور، محمد، عوالي اللالي، قم، سيد الشهداء، چاپ اول، 1405ق، ج1، ص338.

[6] . نهج البلاغه، قم، دارالهجره، بي تا، نسخه صبحي صالح، ص549، حکمت 417.