نماز میت

این مقاله یک نوشتار توصیفی درباره یک مفهوم فقهی است و نمی‌تواند معیاری برای اعمال دینی باشد. برای اعمال دینی به منابع دیگر مراجعه کنید.

نماز مَیّت نمازی که واجب است پیش از دفن بر جنازۀ مسلمانان خوانده شود. نماز میت پنج تکبیر دارد. در آن پس از تکبیر اول شهادتین، پس از تکبیر دوم صلوات، پس از تکبیر سوم طلب مغفرت برای مؤمنان و مسلمانان، و پس از تکبیر چهارم طلب آمرزش برای میتی که برایش نماز خوانده می‌شود، انجام می‌شود و با تکبیر پنجم نماز پایان می‌یابد.

نماز میت با دیگر نمازها متفاوت است و حمد، رکوع، سجده، تشهد و سلام ندارد. همچنین در آن طهارت شرط نیست؛ ازاین‌رو می‌توان آن را بدون وضو و غسل به‌جا آورد. البته رعایت شرایط سایر نمازهای واجب در آن بهتر است.

نماز میت را می‌توان هم به‌صورت جماعت و هم به‌صورت فُرادا خواند؛ اما در جماعت، مأموم هم باید تکبیرها و دعاها را بخواند.

نماز میت نزد اهل‌سنت چهار تکبیر دارد و با سلام پایان می‌یابد.

تعریف

نماز میت، به دعاهایی و تکبیرهایی گفته می‌شود که واجب است مسلمانان پس از غسل و کفن و قبل از دفن بر جنازه مسلمان بخوانند. طبق منابع فقهی در نماز میت برخی از شرایط نمازهای واجب مانند طهارت شرط نیست.[۱] همچنین نماز میت سلام ندارد.[۲]

نماز میت نماز نیست

به‌گفته شهید ثانی برپایه دیدگاه مشهور میان فقیهان، نماز میت نماز به‌شمار نمی‌رود و درواقع نوعی دعا برای میت است؛ چراکه نماز بدون رکوع و سجود معنا ندارد و داشتن طهارت در هر نمازی شرط است، اما نماز میت هیچ‌یک از اینها را ندارد.[۳]

در کتاب فقه‌الرضا در روایتی از امام رضا(ع) آمده است که نماز میت، نماز نیست و فقط تکبیر است؛ زیرا نماز چیزی است که در آن رکوع و سجود باشد.[۴]

چگونگی خواندن نماز میت

برای خواندن نماز مَیِّت، جنازه میت را رو به قبله قرار می‌دهند، به‌گونه‌ای که سر میت سمت راست و پاهایش سمت چپ نمازگزار قرار گیرد.[۵] نمازگزار باید رو به قبله بایستد،[۶] فاصله زیادی با میت نداشته باشد،[۷] و نماز را ایستاده بخواند.[۸]

نمازگزار پس از نیت نماز میت، پنج تکبیر می‌گوید که پس از هریک از چهار تکبیر اول دعاهای خاصی خوانده می‌شود و با تکبیر پنجم نماز پایان می‌یابد.[۹]

پس از تکبیر اول شهادتین، پس از تکبیر دوم صلوات، پس از تکبیر سوم طلب مغفرت برای مؤمنان و مسلمانان و پس از تکبیر چهارم طلب آمرزش برای فردی که برای او نماز میت انجام می‌شود.[۱۰]

اذکار و دعاهایی که پس از تکبیرهای چهارگانه، ذکر شده، عبارت‌انداز:

نظر فقیهان اهل سنت

نماز میت نزد اهل سنت چهار تکبیر دارد. با تکبیر اول، نماز آغاز می‌شود و پس از آن حمد خداوند خوانده می‌شود. پس از تکبیر دوم،‌ صلوات می‌فرستند. بعد از تکبیر سوم برای میت دعا می‌کنند و با تکبیر چهارم و خواندن سلام،‌ نماز پایان می‌یابد.[۱۲] البته در برخی از جزئیات این نماز در میان اهل سنت اختلاف‌نظر هست.[۱۳]

احکام

برخی از احکام فقهی نماز میت عبارت‌اند از:

• نماز میت، واجب کفایی است؛ ازاین‌رو اگر کسی آن را خواند، وجوبش از دیگران ساقط می‌شود.[۱۴]
• به‌گفته صاحب‌جواهر طبق دیدگاه مشهور فقیهان، خواندن چند نماز بر یک میت مکروه است.[۱۵] به‌فتوای آیت الله سیستانی این کراهت ثابت نشده است و اگر میت از اهل علم و تقوا باشد، مکروه نیست.[۱۶]
• نماز میت را می‌توان به جماعت خواند، ولی مأموم باید تکبیرها و دعاها را خودش بخواند.[۱۷]
• نماز میت برای مسلمانی که به سن شش سالگی رسیده است، واجب است.[۱۸]
• بر جنازه کافر و ناصبی نماز گزارده نمی‌شود.[۱۹]
• در نماز میت، طهارت از حدث اکبر و حدث اصغر لازم نیست.[۲۰] البته رعایت شرایط سایر نمازهای واجب در آن بهتر است.[۲۱]
• نماز میت باید قبل از دفن[۲۲] و پس از غسل و کفن خوانده شود.[۲۳]
• اگر مسلمانی بدون نماز دفن شود، باید بر قبرش نماز خوانده شود.[۲۴]
• می‌توان یک نماز میت را بر چند میت با هم خواند.[۲۵]
• خواندن نماز میت در مساجد مکروه است.[۲۶] برخی از مراجع مسجد الحرام را از این حکم استثنا کرده‌‌اند،[۲۷] اما برخی دیگر این استثنا را نپذیرفته‌اند.[۲۸]
• نماز میت را می‌توان با کفش هم به‌جا آورد، هرچند مستحب است که بدون کفش خوانده شود.[۲۹]

نماز میت‌های تاریخی

نماز میت بر جنازه حضرت زهرا و نماز میت بر جنازه امام خمینی از نماز میت‌هایی است که هریک از جنبه‌ای مورد توجه بوده است: به‌گفته مورخان حضرت علی(ع)، همسرش فاطمه را شبانه غسل داد[۳۰] و بر پیکرش نماز خواند.[۳۱] به‌گزارش طبرسی، امام حسن، امام حسین، مقداد، سلمان فارسی، ابوذر غفاری، عمار بن یاسر، عقیل بن ابی‌طالب، زبیر بن عوام، بُرَیده بن حصیب اسلمی و تعدادی از بنی‌هاشم در نماز بر جنازه حضرت زهرا(س) شرکت داشتند.[۳۲]

علت این کار این بود که فاطمه به علی(ع) وصیت کرده بود که او را شبانه تشییع کند تا افرادی که به او ستم کرده بودند، در تشییع جنازه‌اش حاضر نشوند و بر پیکرش نماز نخوانند.[۳۳]

نماز بر بدن امام خمینی از شلوغ‌ترین نماز میت‌ها بوده است. این نماز در خرداد سال ۱۳۶۸ش به‌امامت آیت الله گلپایگانی اقامه شد. مراسم تشییع جنازه امام خمینی را پرجمعیت‌‌ترین تشییع جنازه در تاریخ شمرده‌اند.[۳۴]

جستارهای وابسته

پانویس

1. ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۱۲، ص۶۰.
2. ↑ علامه حلی، تذکرة الفقهاء، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۷۵؛ شهید ثانی، الروضة البهیه، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۴۲۹.
3. ↑ شهید ثانی، روض‌الجنان، مؤسسه آل‌البیت، ص۱۷۲و۱۷۳.
4. ↑ فقه‌الرضا، ۱۴۰۶ق، ۱۷۹.
5. ↑ شهید ثانی، الروضة البهیه، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۴۲۶.
6. ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۱۲، ص۵۳.
7. ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۱۲، ص۶۷.
8. ↑ شهید ثانی، الروضة البهیه، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۴۲۵.
9. ↑ شهید اول، الدروس الشرعیه، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۱۱۲-۱۱۳.
10. ↑ شهید اول، الدروس الشرعیه، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۱۱۳؛ شهید ثانی، الروضة البهیه، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۴۲۸.
11. ↑ نگاه کنید به بنی‌هاشمی خمینی، توضیح‌المسائل مراجع، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۳۳۷، مسأله۶۰۸.
12. ↑ ملاخسرو، درر الحكام شرح غرر الأحكام، دارإحیاء الكتب العربیة، ج۱، ص۱۶۳.
13. ↑ نگاه کنید به ابن مازه، المحيط البرهانی، ۲۰۰۴م، ج۲، ص۱۷۸؛ ملاخسرو، درر الحكام شرح غرر الأحكام، دارإحیاء الكتب العربیة، ج۱، ص۱۶۳.
14. ↑ معجم فقه الجواهر، ۱۴۱۷ق، ج۴، ص۱۷۲.
15. ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۱۲، ص۱۰۰.
16. ↑ بنی‌هاشمی خمینی، توضیح‌المسائل مراجع، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۳۳۶، مسأله۶۰۶.
17. ↑ شهید ثانی، الروضة البهیه، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۲۰۵.
18. ↑ شهید اول، الدروس الشرعیه، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۱۱۱.
19. ↑ شهید اول، الدروس الشرعیه، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۱۱۱.
20. ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۱۲، ص۶۰.
21. ↑ آملی، مصباح الهدی، ۱۳۸۰ق، ج۶، ص۳۶۹.
22. ↑ آملی، مصباح الهدی، ۱۳۸۰ق، ج۶، ص۳۹۲.
23. ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۱۲، ص۶۸.
24. ↑ آملی، مصباح الهدی، ۱۳۸۰ق، ج۶، ص۳۷۷.
25. ↑ علامه حلی، تذکرة الفقهاء، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۶۷.
26. ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۱۲، ص۹۸-۹۹.
27. ↑ بنی‌هاشمی خمینی، توضیح‌المسائل مراجع، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۳۳۹، مسأله۶۱۲.
28. ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۱۲، ص۹۸-۹۹.
29. ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۱۲، ص۸۴.
30. ↑ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۴۷۳-۴۷۴.
31. ↑ اربلی، کشف الغمة، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۱۲۵.
32. ↑ طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۳۰۰.
33. ↑ صدوق، علل الشرایع، ۱۳۸۵ق، ج۱، ص۱۸۵.
34. ↑سایت گینس

1. ↑ خدا بزرگتر است. و گواهی می‏‌دهم که معبودی جز خدا نیست، یگانه و بی‏‌شریک است. و گواهی می‏‌دهم که محمّد بنده و فرستاده اوست که او را به‌حق، مژده‌دهنده و بیم‏‌دهنده پیشاپیش قیامت فرستاده است.
2. ↑ خدایا بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست، و بر محمّد و خاندان محمّد برکت ده، و محمّد و خاندان محمّد را رحم کن، همانند برتر درود و برکت و رحمتی که بر ابراهیم و خاندان ابراهیم نمودی. به‌درستی که‏ تو ستوده و بزرگواری، و بر همه پیامبران و فرستادگان درود فرست.
3. ↑ خدایا مردان و زنان مؤمن و مسلمان چه زنده و چه مرده از آنان را بیامرز، میان ما و آنها به‌وسیله خیرات پیوند ده. به‌درستی که تو اجابت‌کننده دعاهایی. به‌درستی که تو بر هر چیزی توانایی.
4. ↑ خدایا این بنده تو و فرزند بنده تو و فرزند کنیز تو است که نزد تو فرود آمده. و تو بهترین کسی هستی که نزدش فرود می‌آیند. خدایا ما از او جز خوبی سراغ نداریم و تو از ما به او داناتری. خدایا اگر نیکوکار است، بر نیکی‏‌اش بیفزا و اگر گنهکار است از او درگذر و او را بیامرز. خدایا او را نزد خود در بالاترین جایگاه‌ها قرار ده و بر خاندانش‏ در میان زندگان جانشینش باش و به مهربانی‌ات به او رحم کن، ای مهربان‌‏ترین مهربانان.
5. ↑ خدایا این کنیز تو و دختر بنده تو، و دختر کنیز توست، بر تو فرود آمده، و تو بهترین کسی هستی که نزدش فرود می‌‏آیند. خدایا ما از او جز خوبی سراغ نداریم، و تو از ما به او داناتری، خدایا اگر نیکوکار است، بر نیکی‏‌اش بیفزا و اگر بدکار است از او درگذر و او را بیامرز و نزد خود در بالاترین جایگاه‌ها قرارش ده و بر خاندانش در میان زندگان جانشینش باش. و به مهربانی‌ات به او رحم کن،‌ ای مهربان‌‏ترین مهربانان.

منابع

• ابن‌مازه، محمود بن احمد، المحیط البرهانی فی الفقه النعمانی فقه الإمام أبی‌حنیفة رضی‌الله عنه، تحقیق عبدالكریم سامی الجندی، بیروت، دارالكتب العلمیة، ۲۰۰۴م.
• اربلی، علی بن عیسی، کشف‌الغمة فی معرفةالأئمة، قم، رضی‏، چاپ اول، ۱۴۲۱ق.
• بنی‌هاشمی خمینی، سید محمدحسین، توضیح‌المسائل مراجع مطابق با فتاوای سیزده نفر از مراجع معظم تقلید، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۴۲۴ق.
• آملی، میرزا محمدتقی، مصباح‌الهدی فی شرح العروة الوثقی، تهران، ۱۳۸۰ق.
• شهید اول، محمد بن مکی، الدروس الشرعیه فی فقه الامامیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۴۱۷ق.
• شهید ثانی، زین‌الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، حاشیه محمد کلانتر، قم، کتابفروشی داوری، ۱۴۱۰ق.
• شهید ثانی، زین الدین بن علی، روض‌الجنان فی شرح ارشادالاذهان، قم، مؤسسه آل‌البیت، جاپ اول، بی‌تا.
• صدوق، محمد بن علی، علل‌الشرایع، تحقیق سید محمدصادق بحرالعلوم، النجف الاشرف، المکتبة الحیدریة، ۱۳۸۵ق.
• طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری، قم، مؤسسة آل‌البیت لاحیاء التراث، ۱۴۱۷ق.
• طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، بیروت، مؤسسة الاعلمی، ۱۴۰۳ق.
• علامه حلی، حسن بن یوسف، تذکرةالفقهاء، قم، مؤسس آل‌البیت علیهم‌السلام، ۱۴۱۴ق.
• فقه‌الرضا، مشهد، مؤسسه آل‌البیت علیهم‌السلام، ۱۴۰۶ق.
• ملاخسرو، محمد بن فرامرز،‌ درر الحكام شرح غرر الأحكام، بی‌جا، دارإحیاء الكتب العربیة، بی‌تا.
• نجفی، محمدحسن، جواهرالکلام فی شرح شرائع‌الاسلام، تصحیح عباس قوچانی و علی آخوندی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۴ق.