برخی از فقهای گذشته، مثل ابن عقیل و ابن جنید، اذان و اقامه را واجب می‌دانند.[1] اما اکثر مراجع معظم تقلید در احکام اذان و اقامه می‌فرمایند: برای مرد و زن مستحب است پیش از نمازهای یومیّه(نمازهای واجبی که در هر روز خوانده می‌شود) اذان و اقامه بگویند.[2] امّا برای بقیۀ نمازهای واجب؛ مانند نماز آیات، مستحب است، سه مرتبه "الصّلاة" بگویند. پس اذان و اقامه اگر چه جزء مستحبات سفارش شده است، ولی جزء واجبات نیست. از طرفی، فقط مخصوص نمازهای واجب یومیّه است، نه نمازهای مستحبّی و دیگر نمازهای واجب.
امّا در مورد اذان و اقامه و تعدّد آنها برای نمازهای واجب، باید گفت: نمازگزار در نماز ظهر و مغرب و صبح می‌تواند هم اذان بگوید و هم اقامه، ولی اگر نماز عصر را بدون فاصله یا با فاصلۀ کمی پس از نماز ظهر -بعضی از مراجع این فاصله را به فاصله شدن نافله قبول کرده‌اند، ولی بعضی فاصله شدن نافله و تعقیب را کافی نمی‌دانند.- و یا نماز عشا را بدون فاصله یا با فاصلۀ کم بعد از نماز مغرب بخواند، اذان دوّم که همان اذان برای نماز عصر و عشا است ساقط می‌شود.[3]
پس با هر اذان و اقامه، می‌توان یک نماز صبح و یک نماز ظهر به همراه عصر و یک نماز مغرب به همراه عشا - در صورتی که بین نماز ظهر و عصر و مغرب و عشاء فاصله‌ای نباشد- خواند، ولی اگر فاصله ایجاد شود نمازگزار می‌تواند برای هر کدام از نمازهای واجب، یک اذان و اقامۀ جداگانه بگوید. امّا در هر صورت، هر نماز واجبی می‌تواند یک اقامۀ جداگانه داشته باشد.
پاسخ حضرت آیت الله مهدی هادوی تهرانی (دامت برکاته) به این شرح است:
- اذان و اقامه فقط در نمازهای واجب روزانه(نماز صبح، ظهر، عصر، مغرب و عشا) وارد شده است و در قضای این نمازها نیز مشروع است.
- اذان مستحب است، ولی اقامه بنابر احتیاط نباید ترک شود.
- با یک اذان خواندن چند نماز جایز است و مادامی که فاصلۀ بین دو نماز زیاد نشده است، احتیاط آن است که اذان اعاده نشود.
- برای هر نماز واجب روزانه - چه اداء و چه قضا- اقامه بنابر احتیاط ترک نشود.
[1] . حیاة ابن ابی عقیل و فقهه، ص 41.
[2] . توضیح المسائل مراجع، ج 1، ص 518، م 916.
[3] . همان، ص 520، م 922.