فراهم کردن برخی مقدمات همچون زود خوابیدن و غذای سبک خوردن جهت بیداری سحر تنها بخشی از عوامل درک این نماز با فضیلت است، اما بخش مهم دیگری که نباید از آن غافل بود، مربوط به ترک اموری است که توفیق نماز شب را از انسان سلب می‌کند.
به گزارش پايگاه اطلاع رساني حج، نماز بهترين اعمال ديني است كه اگر قبول درگاه خداوند عالم شود، عبادت‌هاي ديگر هم قبول مي‌شود و اگر پذيرفته نشود اعمال ديگر هم قبول نمي‌شود، همان طور كه اگر انسان شبانه‌روزي پنج نوبت در نهر آبي شست‌وشو كند، آلودگي در بدنش نمي‌ماند، نمازهاي پنج‌گانه هم انسان را از گناهان پاك مي‌كند و سزاوار است كه انسان نماز را در اوّل وقت بخواند و كسي كه نماز را پست و سبك شمارد مانند كسي است كه نماز نمي‌خواند، با اين وجود يكي از سؤالاتي كه ذهن يك مخاطب جوان را به خود جلب كرده اين است كه: من بعضي مواقع تمامي كارهايي را كه بايد براي نماز بيدار شوم را انجام مي‌دهم، اما نمي‌دانم چرا براي نماز شب بيدار نمي‌شوم و اين توفيق را از دست مي‌دهم. علت آن چيست؟ سيدحسن موسوي كارشناسي مركز تخصصي نماز در جواب اين پرسش مي‌گويد:
*توفيق نماز شب
فراهم كردن برخي مقدمات همچون زود خوابيدن و غذاي سبك خوردن و... جهت بيداري سحر تنها بخشي از عوامل درك اين نماز با فضيلت است، اما بخش مهم ديگري كه نبايد از آن غافل بود، مربوط به ترك اموري است كه توفيق نماز شب را از انسان سلب مي‌كند.
در روايات از گناه به عنوان مهم‌ترين عامل سلب توفيق از نماز شب ياد شده است. به عنوان نمونه شخصى به خدمت امام المتقين اميرالمؤمنين(ع) آمد و گفت: مدتى شده است كه از نماز شب خواندن محروم شدهام، حضرت(ع) فرمودند: تو مردى هستى كه گناهانت تو را به بند كشيده و مانع از نماز شب شده است(1)، كنايه از آن كه گناه كردن در روز باعث محرومى از نماز شب است.
در روايت ديگري از امام صادق(ع) نقل شده است: «إِنَّ الرَّجُلَ لَيَكْذِبُ الْكَذِبَةَ فَيُحْرَمُ بِهَا صَلَاةَ اللَّيْلِ فَإِذَا حُرِمَ صَلَاةَ اللَّيْلِ حُرِمَ بِهَا الرِّزْق»(2)؛ كسى يك دروغ گويد بدان از نماز شب محروم شود و با محروم شدن از نماز شب از روزى محروم شود.
بنابراين براي توفيق يافتن خواندن نماز شب، بايد نسبت به اين مسأله بسيار حساس بود تا به واسطه گناه درك لذت نماز شب را از دست نداد.
*وجوب نماز شب
س:آيا اين روايت از امام صادق(ع) است كه مي‌فرمايد: «هر كس نماز شب نخواند از شيعيان ما نيست»، صحت دارد؟ يعني نماز شب امري است واجب؟ و هر كس آن را طبق اين حديث انجام ندهد شيعه نيست؟
ج:همان گونه كه در پرسش مطرح شده امام صادق(ع) فرموده‌اند: «لَيْسَ مِنْ شِيعَتِنَا مَنْ لَمْ يُصَلِّ صَلَاةَ اللَّيْل»(3)؛ از شيعيان ما نيست كسي كه نماز شب را به جاي نياورد، اما بايد به اين نكته توجه داشت كه شيعه در روايات به دو معنا اطلاق مي شود، به يك معنا تمامي كساني كه ولايت اميرالمؤمنان و فرزندان آن حضرت تا امام دوازدهم را پذيرفته‌اند، شيعه محسوب مي‌شوند، لكن در بسياري از روايات شيعه بودن به عنوان مقامي خاص و بالا براي كساني كه در تمام گفتار و رفتارشان تبعيت از امام معصوم مي‌كنند معرفي شده است.
براساس برخي روايات چنين مقامي را افرادي همچون سلمان و ابوذر و ديگر خواص از نزديكان ائمه دارا بوده‌اند و هر كسي نمي‌تواند ادعاي آن را داشته باشد، در اين روايات ديگر شيعيان كه به اين مقام شيعه خالص و حقيقي نرسيده‌اند، به عنوان محبان و مواليان اهل بيت معرفي شده‌اند، بنابراين روايتي كه مي‌فرمايد، از شيعيان ما نيست كسي كه نماز شب را ترك كند، مراد شيعه حقيقي و خالص است كه به مرتبه بالاي از ايمان و تبعيت از اهل بيت رسيده است كه قطعاً كسي كه داراي چنين مقامي است، نمي‌شود تارك نماز شب باشد و در صورتي كه ترك كند از شيعيان حقيقي آنان محسوب نمي‌شود.
در هر صورت مقصود اهتمام به نماز شب است و اينكه شيعه كامل مورد نظر ائمه(ع) كسي است كه به نماز شب اهميت بدهد، اميد است خدا توفيق دهد و خودمان هم همت داشته باشيم و نماز شب‌خوان شويم و امام صادق(ع) را از خود راضي كنيم.
*نماز شب با خواب آلودگي
س: خواندن نماز شب كه اين همه توصيه شده اگر حتي از روي خواب آلودگي و خستگي و بدون حضور قلب هم خوانده شود هم درست است؟
ج: چنين نماز شبي نه تنها درست و صحيح است، بلكه يكي از بالاترين ارزش‌هاي نماز شب اين است كه انسان در عين خستگي و خواب آلودگي براي كسب رضايت الهي به اقامه نماز بايستد؛ در حديثي قدسي آمده است:
وقتى كه بندهاى در نيمه شب براى نماز و طاعت خداوندى برخيزد و سپس خواب بر وى غلبه كند و در اثر چرت به چپ و راست متمايل شود و چانهاش به سينهاش بچسبد. خداوند امر مىكند درهاى آسمان باز مىشود و سپس به ملائكه مىفرمايد: به اين بنده من نگاه كنيد و ببينيد در اثر تقرب به من و انجام عملى كه بر وى واجب نكرده‌ام به چه روزى افتاده و من سه خصلت به اين بنده عطا مىكنم. گناهان او را مىبخشم، يا توبه مجددى برايش فراهم مىكنم و روزىاش را زيادتر مىكنم و من همه شما را شاهد مىگيرم كه اين سه چيز را به وى بدهم.(4)
*نماز شب آسان
س: با توجه به اينكه من مشهدي هستم و اذان صبح حدود ساعت 4.30 دقيقه بامداد هست و همچنين علاقه بسيار زيادي كه به خواندن نماز شب دارم، ولي متأسفانه عليرغم خواندن آيه آخر سوره كهف و صرف غذاي سبك در آخر شب به سختي از خواب بيدار مي‌شم، چون اگر بخواهم ساعت 4 براي نماز شب بيدار بشوم، شب بايد ساعت حداقل ساعت 9.30 تا 10 بخوابم و يك مقدار براي من سخت است. آيا براي درك ثواب نماز شب راه حل آسان‌تري وجود ندارد؟
ج: مواردي كه گفته شد، در بيدار شدن براي نماز شب و رفع كسالت در آن هنگام، بسيار مؤثر است، اما آنچه امروزه متدينان و به ويژه جوانان را براي شب‌زنده‌داري با مشكل مواجه كرده، بيدار بودن بي‌دليل آن‌ها تا پاسي از شب در مقابل تلويزيون و رايانه و ... است و حال آنكه ديدن بسياري از سريال‌ها و فيلم‌هاي تلوزيون و حضور در جلسات دوستانه و يا وب‌گردي‌هاي طولاني، علاوه بر اينكه ضرورتي ندارد، بلكه ممكن است سودمند نيز نبوده و چه بسا زمينه‌هاي گناهان متعددي را براي انسان فراهم كند.
بنابراين در صورتي كه مقدور است بايد حدود ساعت 10 شب خوابيد و در طول روز نيز يك ساعت استراحت كرد، اگر چه ممكن است روزهاي اول، عملي كردن اين برنامه كمي مشكل باشد، اما پس از مدت زمان اندكي افراد به اين وضع، عادت خواهند كرد.
با پياده كردن اين برنامه اگر بتوان تنها نيم ساعت قبل از اذان صبح بيدار شد، افراد هم نماز شب را درك خواهند كرد و هم توفيق خواندن نماز صبح در اول وقت را پيدا خواهند كرد.
اما اگر شرايط شما به گونه‌اي است كه نمي‌توان ساعت 10 شب بخوابيد - از آنجا كه وقت نماز شب از نيمه شب شرعي تا اذان صبح است و از سويي ديگر مي‌توان آن را بصورت مختصر نيز خواند - براي درك فضيلت نماز شب، بعد از نيمه شب شرعي كه معمولاً حدود ساعت يازده و بيست دقيقه به بعد است،(5) هشت ركعت از نماز شب و ده دقيقه قبل از نماز صبح، نماز شفع و وتر را به صورت مختصر – مثلاً بدون قرائت سوره و با به صورت نشسته - بخوانيد و يا تمامي يازده ركعت را به طور مختصر بعد از نيمه شب بخوانيد و اگر خواندن يازده ركعت به صورت مختصر براي فردي سخت جلوه كرد، مي‌تواند تنها به اقامه نماز شفع و وتر اكتفا كنيد و به مرور زمان خود را به بيدار شدن در پايان شب عادت داده و مستحبات ديگر نماز شب را به آن اضافه كرد.
با اين حال اگر كسي باز هم توفيق نماز شب را از دست داد مي‌تواند قضاي آن را در روز بعد بجا آورده و فضيلت نماز شب را تا حدودي درك كند؛ چرا كه رسول خدا(ص) فرمودند: «ان الله يباهي بالعبد يقضي صلوة الليل بالنهار يقول: ملائكتي عبدي يقضي ما لم افترضه عليه الشهدوا اني قد غفرت له»(6)؛ همانا خداوند مباهات مي‌كند به بنده‌اي كه نماز شب را در روز قضا كند و مي‌فرمايد: اي فرشتگان من! بنده من قضا مي‌كند، چيزي را كه من بر او واجب نكرده‌ام گواه باشيد كه من او را آمرزيدم.
علاقه‌مندان مي‌توانند ديگر پرسش‌هاي نمازي خود را در بخش «بپرسيد» سايت قنوت مطرح كنند.
*پي‌نوشت‌ها:
(1)- مفتاح الفلاح في عمل اليوم و الليلة، ص 290
(2)- بحار الأنوار، ج73، ص 316
(3)- روضة الواعظين و بصيرة المتعظين، ج2، ص 321
(4)- الجواهر السنية-كليات حديث قدسى، ص 707
(5)- براي اطلاع دقيق از زمان نيمه‌شب شرعي مي‌توانيد به اخبار شبانگاهي صداوسيما كه معمولاً ساعت نيمه شب شرعي هر شب در پايان آن اعلام مي‌شود، مراجعه كنيد.
(6)- بحارالانوار، ج 87، ص 202