یا امام رضا به جان جوادت

در گفتگوی اختصاصی تبیان با ابراهیم عزیزی مطرح شد؛

علما، دانشمندان و اهل ذوق برای ورود به قلب امام رضا، جلب نظر ایشان و نیز برای محبوب شدن نزد امام رضا علیه السلام امام جواد را واسطه قرار می دهند و بیان می کنند که برای ورود به محضر امام رضا علیه السلام از "باب الجواد" وارد شوید

به مناسبت شهادت امام نهم، امام محمد تقی علیه السلام گفتگویی داریم با ابراهیم عزیزی بهروز، استاد حوزه و دانشگاه.

تبیان: از توجهات امام رضا (ع) به فرزندشان امام جواد (ع) برایمان بفرمایید؟برای شناخت جایگاه امام جواد در نگاه امام رضا باید پیشینه و بستری را مورد بررسی قرار داد تا ریشه این توجهات و شدت علاقه و سفارشاتی که نسبت به امام جواد علیه السلام شده است، در بیاید.

امام جواد علیه السلام امام نهم شیعیان، پدر ارجمندشان امام رضا علیه السلام می باشد. به زمان امام رضا علیه السلام  نگاهی می اندازیم و آن این که قبل از تولد امام جواد علیه السلام، جامعه و دوران امام رضا با چند مشکل و بحران اساسی مواجه بود؛

«ابو یحیاى صنعانى» مى‌گوید: روزى در محضر امام رضا(ع)، فرزندش ابو‌جعفر را که خردسال بود، آوردند. امام فرمود: «هذَا الْمَوْلُودُ الَّذی لَمْ یُولَدْ مُوْلُودٌ اَعْظَمُ بَرَکَةً عَلی شیعَتِنا مِنْهُ؛ این مولودی است که با برکت تر از او برای شیعیان ما زاده نشده است.

اولاً

؛ از یک سو پس از شهادت امام کاظم(علیه السلام) گروهى که به «واقفیّه» معروف شدند، امامت حضرت رضا(علیه السلام) را انکار کردند. آن ها کسانی بودند که در جریان امامت امام کاظم علیه السلام توقف کردند. بدین جهت به واقفیه و توقف کنندگان مشهور شده اند.

در حقیقت این گروه همان هفت امامی ها هستند. اعتقاد آن ها این بود که امام کاظم علیه السلام از دنیا نرفته و به آسمان عروج کرده و منجی آخر الزمان ایشان هستند. غلوهایی در رابطه با امام کاظم داشتند و بیان می کردند که امامت بعد از امام کاظم علیه السلام دیگر ادامه نداشته و امامی نخواهد آمد.

ثانیاً

: حکام و حاکمان زمان امام رضا با نفاق و ریا، دسیسه هایی را برای ایشان برنامه ریزی می کردند. جلسات و مباحثی را بر پا می کردند، دشمنی مخالفان را نسبت به امام رضا علیه السلام تشدید می کردند و خلاصه شرایط بسیار سختی برای امام رضا پیش امده بود.

ثالثاً: از سویی امام رضا(علیه السلام) به نقل از روایات تا 40 و اندی سالگی پسری نداشتند. حتی در مورد دختر داشتن امام هم قول های مختلفی وجود دارد. نکته مهم و البته عامل اصلی که دشمنان برای کنایه به امام رضا به آن تمسک جستند فقدان فرزند پسر  براى امام رضا(علیه السلام) بود که، هم امامت خود آن حضرت، و هم تداوم امامت را زیر سوال مى برد و واقفی ها این موضوع را دستاویز قرار داده امامت حضرت رضا(علیه السلام) را انکار مى کردند.

«ابن قیاما» که از سران «واقفیه» بوده است، طى نامه اى به امام رضا(علیه السلام) او را متهم به عقیمى کرد و نوشت: چگونه ممکن است امام باشى در صورتى که فرزندى ندارى؟! امام در پاسخ نوشت: از کجا مى دانى که من داراى فرزندى نخواهم بود، سوگند به خدا بیش از چند روز نمى گذرد که خداوند پسرى به من عطا مى کند که حق را از باطل جدا مى کند.

این نوع پرسش ها گاهاً از طرف عده ای از دوستداران و طرفداران امام که معرفت و بصیرت لازم را نداشتند هم ایجاد شبهه می کرد تا جایی که غیر مستقیم و گاهی مستقیم به امام رضا در باب امامت بعد از ایشان به دلیل فقدان فرزند پسر، اظهار ناراحتی و نگرانی می کردند که امام در جواب این ها می فرمودند که خداوند به من پسری خواهد داد و امامت ادامه دارد.

تولد امام جواد علیه السلام در حقیقت خاتمه‌ای البته موقت بر سم پاشی های موجود در جامعه بود که با این رویداد یک اعتبار و قوتی به مکتب تشیع داده شد و عده ای را به سکوت وا داشت.

تبیان: چرا امام رضا(ع) زندگی امام جواد(ع) را پر خیر و برکت‌تر از دیگران اعلام فرموده است؟روایتی در کتاب کافی، جلد 2، ص 106 روایت نهم آمده که «ابو یحیاى صنعانى» مى گوید: روزى در محضر امام رضا(علیه السلام)، فرزندش ابوجعفر را که خردسال بود، آوردند. امام فرمود: «هذَا الْمَوْلُودُ الَّذی لَمْ یُولَدْ مُوْلُودٌ اَعْظَمُ بَرَکَةً عَلی شیعَتِنا مِنْهُ؛ این مولودی است که با برکت تر از او برای شیعیان ما زاده نشده است.

در حقیقت امام رضا (ع) بعد از به دنیا آمدن فرزندشان امام جواد(ع)، یک فرج و گشایشی را برای تشیع در زمان خود و زمان امام جواد و نیز برای آیندگان توصیف می کنند. این فرج، گشایش و برکت در حقیقت نقطه شروعی است برای توسل به این امام در طول زندگی.

خیر و برکات امام جواد علیه السلام از همان روز ولادت ایشان آغاز شد. ضمن اینکه اسم با مسمای این امام به نام جواد یعنی بسیار بخشنده و بسیار جود کننده، خود تأییدی بر وجود با برکت ایشان می باشد.تبیان: واقفیه در نسب شناسی امام رضا(ع) شبهه ای نداشتند؟این سکوت و آرامشی که با تولد امام جواد (ع) به وجود امده بود، دیری نپایید که شبهات و سؤالات دیگری مطرح شد و آن اینکه عده ای ادعا کردند که حضرت جواد، فرزند على بن موسى نیست!!و می پرسیدند اگر شما نبودید، ما به چه کسی رجوع کنیم؟ امام می فرمودند: به همین کودک. این کودک بسیار برکت دارد و  بعد از من امام است.

یکی از دلایل سنگینی فضا در زمان امام رضا(ع) بی ادبی ها و ایجاد شک و تردید در نسب شناسی امام رضا(ع) است. بسیاری از مخالفان، کار را به جایی می رسانند که به امام رضا (ع) با کمال بی ادبی و بی احترامی بیان می کردند که این پسر فرزند امام رضا (ع) نیست و برای اطمینان در این نسب شناسی باید افراد چهره شناس و نسب شناس آن را تأیید کنند.

 علما،دانشمندان و اهل ذوق این موضوع را متوجه شده‌اند و برای ورود به قلب امام رضا و  برای محبوب شدن نزد امام رضا (ع) امام جواد را واسطه قرار می دهند و بیان می کنند که برای ورود به محضر امام رضا (ع)  از "باب الجواد" وارد شوید. برای این تقرب توصیه شده که امام رضا را به مولود با برکتشان قسم داده شوند.

با اکراه امام رضا(ع)، مساله به این جا می رسد که چهره شناسان را می آورند و امام رضا را بین چند نفر دیگر می نشانند و لباس امام را عوض کرده و کلاهی بر سر امام می گذارند و از چهره شناسان می خواهند که بگویند پدر این کودک کدام یک از این ها هستند.

نقل است که چهره شناسان همین طور که کودک را می بینند تسلیم می شوند و اقرار می کنند که این کودک بسیار مبارک است. چرا که آن ها نشانه هایی را در این کودک و امام جواد علیه السلام می دیدند. ضمن اینکه تا آن جمعیت را دیدند اعلام کرده و اشاره می کنند که پدر این کودک نیز آن مرد بزرگوار است و وقتی این کرامت و بزرگی را می بینند محل را ترک می کنند.

تبیان: شنیده می شود که که برای حضور به محضر امام رضا(ع) بهتر است از "باب الجواد" وارد شده و خدمت حضرت برسیم. اهمیت این بیان را چگونه ارزیابی می فرمایید؟امام جواد چندبعدی گشایش گر است. ضمن این که علما،دانشمندان و اهل ذوق این موضوع را متوجه شده اند و برای ورود به قلب امام رضا و گرفتن نظر از ایشان و نیز برای محبوب شدن نزد امام رضا علیه السلام امام جواد را واسطه قرار می دهند و بیان می کنند که برای ورود به محضر امام رضا علیه السلام از "باب الجواد" وارد شوید. برای این تقرب توصیه شده که امام رضا به مولود با برکتشان قسم داده شوند.

از طرفی نیز باید گفته شود که این مسأله نه اینکه در روایات به آن اشاره نشده باشد اما از آن جا که این مسائل یک رویکرد ذوقی و احساسی دارد، روی این روایات و اسناد خیلی اتقان نیست ضمن اینکه نمی توان رد کرد.

دانشمندان حدیث روی مباحث و احادیث فقهی بسیار ظریف و دقیق وارد می شوند اما در زمینه های ذوقی و احساسی و مقداری هم اخلاقی خیلی به طور دقیق وارد نشده لذا به این موارد می توان تکیه کرد اما در عین حال به آن ها نمی توان خیلی اتقان استناد داد.

این مسأله یک حالت دریافتی، دلی و ذوقی است که امام رضا (ع) از تولد این فرزند خوشحال شده و وعده گشایشگر بودن و خیرات و برکات را در این تولد می دهند، همین دستاویز بزرگ و مبارکی برای ما شیعیان است و قطعاً هم این گونه است که به تجربه هم اثبات شده خود امام جواد (ع) و نزدیک شدن به امام رضا(ع) به واسطه امام جواد (ع) می تواند نتایج بسیار شگرفی حاصل کند.

تبیان: خیر و برکتی که امام جواد (ع) برای تشیع داشته اند را در چه نکته اساسی می توان یافت؟امام جواد علیه السلام در کودکی به امامت می رسند و عمر شریف ایشان کمتر از 26 سال (در روایات 25 سال و چند ماه) نقل شده است اما برکتی که برای تشیع داشتند و می توان از آن یاد کرد این است که آن عقده و گره ای که در زمان امام رضا علیه السلام مطرح شده بود، با تولد ایشان برطرف شد. ضمن اینکه قبل از تولد امام جواد علیه السلام، امام رضا تأکید داشتند که این مولود پر برکت ترین مولود نسبت به شیعیان ما هستند.

شرایط زمان مختلف ایجاب می‌کرد که در زمان های مختلف ائمه، مردم برای موضوعات خاصی به امام رجوع می‌کردند و این در اذهان و دل و شوق مردم مانده و چون ارادت در این زمینه بیشتر شده، این مشهوریت هم برای امام پیش آمده است.

 این نکات در کنار هم شدت علاقه امام رضا علیه السلام نسبت به امام جواد علیه السلام را بیان می‌کند.

تبیان: با توجه به اینکه ما اعتقاد داریم "امامان نور واحد هستند"، اما در موضوعات مختلف می بینیم هر یک از ائمه به موضوعی خاص شهره شده اند؛ چنانچه برای امور مادی و دنیوی به توسل به "امام جواد (ع)" توصیه شده. این نگاه را چگونه ارزیابی می کنید؟ما معتقد هستیم که ائمه علیهم السلام نور واحد بوده؛ یعنی امامان هر کدام در جایگاه امام معصوم دیگری بودند خط و سیر فکری و حرکتی آن ها یکی بوده است، چرا که آن ها انسان کامل هستند و هیچ گاه غلبه هوای نفس و خواسته های دنیوی بر آن ها وجود نداشته و همیشه به مسائل نگاه متکاملی داشته اند. 

ضمن اینکه ما قبول داریم امامان نور واحد بودند اما مباحثی چون همین موضوعی که اشاره فرمودید مطرح می شود. در تبیین این موضوع باید این گونه گفت که به خاطر بعضی شرایط ویژه ای که برای امامی در زمان ایشان پیش آمده، آن امام معصوم به آن موضوع شهره شده و مردم در رابطه به آن موضوع به آن امام خاص گرایش پیدا کرده اند.

مثلاً در باب انتقام از ظالم مشهور است که به امام علی علیه السلام متوسل شوید. برای پناه بردن از دست ظالم به امام رضا علیه السلام؛ مثل داستانی که در رابطه به آهویی که امام رضا پناه آورده بود مطرح شده است. از این موضوعات بوده و این گرایشات و توصیه ها سینه به سینه چرخیده است.

همان طور که عرض شد شرایط زمان این گونه بود که در زمان‌های مختلف ائمه، مردم برای موضوعات خاصی به امام رجوع می کردند و این در اذهان و دل و شوق مردم مانده و چون ارادت در این زمینه بیشتر شده، این شهرت هم برای امام پیش آمده است.

ضمن اینکه امام جواد علیه السلام به خاطر اسمی که داشته اند، به خاطر شرایطی که در آن عصر بوده و نیز به خاطر علاقمندی و گرایش مردم و مراجعات و درخواست های آن ها که در موضوعات مادی به امام داشته اند، توصیه هایی از این دست از طریق علما و اهل دل شده که مردم نیز به واسطه ایمانی که به اهل بیت دارند، جواب هایی از این توسلات گرفته اند و این نقل و شهرت وجود دارد. که مواردی را به عنوان مصادیقی در رابطه با این موضوع عرض می کنیم:

کتاب بحار ،ج 50 روایتی را نقل می کند که فردی به نام "اسماعیل بن عباس هاشمی" روز عیدی به دیدن امام جواد علیه السلام می رود و ابراز تنگی معیشت کرده و بابت اوضاع اقتصادی اش گله می کند. حضرت جواد علیه السلام از زیر سجاده شان قطعه طلایی را به این فرد می دهد که نوشته اند 16 مثقال طلا بوده که این را جزو کرامات امام جواد علیه السلام بیان کرده اند. داریم که به مناسبات مختلفی که مردم در باب معیشت و موضوعات مالی و اقتصادی به امام رجوع می کردند، ناامید نشده و دست پر از محضر امام خارج می شدند.

کفعمی در کتاب مصابیح‌الجنان می‌گوید: در شبانه‌روز ساعتی مخصوص امام جواد (ع) است و برای وسعت روزی نقش بسیار مهم و مؤثری دارد. شیخ طوسی نیز ساعتی را برای توسل به امام جواد (ع) با معرفی دعایی خاص بیان می کند. این بزرگان اذعان دارند که دو ساعت بعد از نماز عصر ساعت توسل به امام جواد (ع) می باشد.

در احوال بزرگان و علما نیز آمده که بزرگانی چون عبدالکریم کشمیری در کتاب روح و ریحان ص 101 می فرمایند که قرائت سوره یس و هدیه کردن ثواب آن به امام جواد علیه السلام برای روزی بسیار گشاینده است.علامه محمد باقر مجلسی در بیان دعای؛ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُكَ بِحَقِ‏ وَلِیِّكَ‏ مُحَمَّدِ بْنِ‏ عَلِیٍ‏ إِلَّا جُدْتَ‏ بِهِ عَلَیَّ مِنْ فَضْلِكَ وَ تَفَضَّلْتَ بِهِ عَلَى مَنْ وَسِعَكَ وَ وَسَّعْتَ عَلَیَّ رِزْقَكَ وَ أَغْنَیْتَنِی عَمَّنْ سِوَاكَ وَ جَعَلْتَ حَاجَتِی إِلَیْكَ وَ قَضَاهَا عَلَیْكَ إِنَّكَ لِمَا تَشَاءُ قَدِیرٌ، می فرماید این دعا که در حقیقت توسلی به امام جواد بوده و طلب واسطه گری از امام در امر روزی است، بسیار مؤثر می باشد.

کفعمی در کتاب مصابیح الجنان می گوید: در شبانه روز ساعتی مخصوص امام جواد علیه السلام است و برای وسعت روزی نقش بسیار مهم و مؤثری دارد. شیخ طوسی نیز ساعتی را برای توسل به امام جواد علیه السلام با معرفی دعایی خاص بیان می کند. این بزرگان اذعان دارند که دو ساعت بعد از نماز عصر ساعت توسل به امام جواد (ع) می باشد.

سعی و تلاش ما است که زمینه‌ساز اجابت ادعیه است

نکته ای که در باب تکمله بحث رزق و روزی باید بیان شود این است که این ادعیه به تنهایی بدون کار و تلاش و داشتن مدیریت صحیح هیچ بازخورد و نتیجه ای نخواهد داشت. از آیات قرآن کریم است که می فرماید: وَأَنْ لَیْسَ لِلْإِنْسَانِ إِلَّا مَا سَعَى ﴿سوره نجم،آیه 39﴾ اشاره به این حقیقت می کند که سعی و تلاش ما است که زمینه ساز اجابت ادعیه است. بدون تلاش و مدیریت صحیح در امور اقتصادی دعایی به استجابت نمی رسد.

در روایات گروهی به عنوان ملعونین نزد خدا یاد شده اند؛ یک دسته از آن ها کسانی هستند که در خانه بنشیند و بدون هیچ تلاش و کوششی فقط دعا کرده و از خداوند درخواست رزق و روزی کنند. در حقیقت دعا به همراه عملکرد صحیح ما است که جواب می دهد. عملکرد ما زمینه ساز لازم و ضروری برای استجابت دعا است و بدون عملکرد قطعاً نتیجه ای نخواهد داشت.