شان نزول سوره بینه

سوره بَیِّنه یا لَم یَکُن یا قَیِّمه نودوهشتمین سوره و از سوره‌های مدنی قرآن است که در جزء سی‌ام جای دارد. نام سوره، بَیّنه، به معنای شاهد و گواه است که از آیه اول آن گرفته شده است.

سوره بینه عناد و دیرباوری اهل کتاب در پذیرش حقانیت اسلام و رسالتپیامبر(ص) را توصیف می‌کند و آنان و مشرکان را بدترینِ آفریدگان و مستوجب آتش می‌داند. از سوی دیگر مؤمنان و صالحان را به بهشت جاودان بشارت می‌دهد.

آیه هفتم این سوره، به آیه خیرُ البریه شهرت دارد که بنابر روایات شیعه و اهل سنت، در شأن امام علی(ع) و شیعیانش نازل شده است. درباره فضیلت تلاوت این سوره از پیامبر(ص) روایتی نقل شده است.

معرفی

نامگذاری

نام مشهور این سوره، بیّنه (به معنای دلیل آشکار) است که از واژه «البینه» و در آیات اول و چهارم گرفته شده است. منابع کهن و روایات از این سوره با عبارت «لم یَکُن» یا «لم یکن الذین کَفَرو» یاد کرده‌اند. «اهل الکتاب»، «قَیِّمه»، «مُنفَکّین» و «اِنفِکاک» دیگر نام‌هایی هستند که برای این سوره گفته شده است.[۱] در میان این نام‌ها، دو نام «لم یکن» و «قیّمه» نیز مشهورند.[۲]

محل و ترتیب نزول

سوره بینه جزو سوره‌های مدنی[یادداشت ۱] و در ترتیب نزول صدمین سوره‌ای است که بر پیامبر(ص) نازل شده است. این سوره در چینش کنونی مصحف نود و هشتمین سوره است[۳] و در آغاز حِزب چهارمِ جزء سی‌ام قرآن قرار دارد.[۴]

تعداد آیات و کلمات

سوره بینه ۸ آیه، ۹۴ کلمه و ۴۰۴ حرف دارد. این سوره جزو سوره‌های مُفَصّلات و از سوره‌های کوچک قرآن است.[۵]

محتوا

سوره بیّنه به رسالت جهانی پیامبر(ص) اشاره می‌کند و آن را آمیخته با دلیل‌ها و نشانه‌های روشن می‌داند.[۶] این سوره دو حکم فقهی یعنی وجوبنماز و زکات را بیان کرده است. از مضامین این سوره توصیف عناد و دیرباوری کافرانِاهل کتاب در پذیرش حقانیت اسلام و وحی و رسالت پیامبر اسلام است. آن‌گاه کافران اهل کتاب و مشرکان را به عنوان بدترین آفریدگان، مستوجب آتش جهنم می‌داند و مؤمنان و صالحان را با عنوان بهترین آفریدگان، به بهشت و زندگانی جاوید در آن بشارت می‌دهد.[۷]

آیات مشهور

• «إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ أُولَـٰئِكَ هُمْ خَيْرُ الْبَرِيَّةِ» (آیه ۷)

ترجمه: مسلّماً کسانی که ایمان آورده و کارهای شایسته انجام داده‌اند، اینان‌اند که بهرتین مخلوقات‌اند.

آیه هفتم سوره بینه به «آیه خیر البریه» مشهور است. این آیه بر اساس روایات فراوانی که در کتاب‌های حدیثی و تفسیریاهل سنت و شیعه آمده است، به امام علی(ع) و شیعیان او تفسیر شده است. برای نمونه علامه طباطبایی از کتاب تفسیر الدر المنثور[۹] نقل کرده است: نزد رسول خدا(ص) بودیم که علی(ع) از راه رسید. رسول خدا(ص) فرمود: به آن خدایی که جانم به دست او است، این مرد و پیروانش (شیعیانش) تنها و تنها رستگارانِ در قیامت‌اند؛ آن‌گاه این آیه نازل شد: «إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ أُولئِكَ هُمْ خَيْرُ الْبَرِيَّةِ». از وقتی که این آیه نازل شد، اصحاب رسول خدا(ص) هر وقت علی را می‌دیدند دارد می‌آید می‌گفتند «خَيْرُ الْبَرِيَّةِ» آمد.[۱۰]

آیات الاحکام

آیه پنجم سوره بینه را جزو آیات الاحکام برشمرده‌اند.[۱۱]فاضل مقداد (درگذشت: ۸۲۶ق) می‌نویسد بنابر این آیه، نیت‌کردن در اعمال عبادی مثل نماز و روزه واجب است.[۱۲] اما مقدس اردبیلی (درگذشت: ۹۹۳ق) این سخن را نمی‌پذیرد و می‌نویسد آیه مورد نظر فقط بر این دلالت دارد که در عبادات باید اخلاص داشت.[۱۳] همچنین گفته شده است آیه اشاره دارد به اینکه ریا نوعی شِرک است.[۱۴]

فضیلت و خواص

از پیامبر(ص) نقل شده است «اگر مردم می‌دانستند این سوره چه برکاتی دارد، خانواده و اموال را رها می‌کردند و به آموختن آن می‌پرداختند». مردی از قبیله خُزاعه عرض کرد: ای رسول خدا! تلاوت آن چه اجر و پاداشی دارد؟ حضرت فرمود: «هیچ منافقی آن را قرائت نمی‌کند و نه کسانی که شک و تردید در دلشان است. به خداسوگندفرشتگانِ مُقَرِّب از آن روز که آسمان‌ها و زمین آفریده شده، آن را می‌خوانند و لحظه‌ای در تلاوت آن سستی نمی‌کنند. هر کس آن را در شب بخواند، خداوند فرشتگان را مأمور می‌کند که دین و دنیای او را حفظ کنند و آمرزش و رحمت برای او بطلبند و اگر در روز بخواند به اندازه آنچه روز آن را روشن می‌کند و شب آن را تاریک می‌سازد، ثواب به او می‌دهند».[۱۵]

متن و ترجمه

سوره بینه

پانویس

1. ↑ دائرة المعارف قرآن کریم، ۱۳۸۲ش، ج۶، ص۴۳۰.
2. ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۷، ص۱۹۶.
3. ↑ معرفت، آموزش علوم قرآن، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۱۶۸.
4. ↑ دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، ۱۳۷۷ش، ج۲، ص۱۲۶۶.
5. ↑ دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، ۱۳۷۷ش، ج۲، ص۱۲۶۶.
6. ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۷، ص۱۹۶.
7. ↑ دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ۱۳۷۷ش، ج۲، ص۱۲۶۶.
8. ↑ خامه‌گر، محمد، ساختار سوره‌های قرآن کریم، تهیه مؤسسه فرهنگی قرآن و عترت نورالثقلین، قم، نشر نشرا، چ۱، ۱۳۹۲ش.
9. ↑ سیوطی، الدر المنثور، ۱۴۰۴ق، ج۶، ص۳۷۹.
10. ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۹۷۴م، ج۲۰، ص۳۴۱.
11. ↑ فاضل مقداد، کنز العرفان، نشر مرتضوی، ج۱، ص۳۲؛ مقدس اردبیلی، زبدة البیان، مکتبة المرتضویه، ص۲۸؛ استرآبادی، آیات الاحکام، نشر معراجی، ج۱، ص۵۴.
12. ↑ فاضل مقداد، کنز العرفان، نشر مرتضوی، ج۱، ص۳۲.
13. ↑ مقدس اردبیلی، زبدة البیان، مکتبة المرتضویه، ص۲۸.
14. ↑ استرآبادی، آیات الاحکام، نشر معراجی، ج۱، ص۵۴.
15. ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۷، ص۱۹۶؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱۰، ص۷۹۱.

1. ↑ برخی نیز گفته‌اند مکی است؛ اما مدنی بودن آن صحیح‌تر است (رجوع کنید به: معرفت، آموزش علوم قرآن، ج۱، ص۱۸۹؛ طباطبایی، المیزان، ۱۹۷۴م، ج۲۰، ص۳۳۶.)

منابع

• قرآن کریم، ترجمه محمدمهدی فولادوند، تهران، دارالقرآن الکریم، ۱۴۱۸ق/۱۳۷۶ش.
• استرآبادی، محمد بن علی، آیات الاحکام، به تصحیح محمدباقر شریف‌زاده، تهران، نشر معراجی، چاپ اول، [بی‌تا].
• دائرة المعارف قرآن کریم، تهیه و تدوین: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، قم، مؤسسه بوستان کتاب، ۱۳۸۲ش.
• دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ج۲، به کوشش بهاءالدین خرمشاهی، تهران، دوستان-ناهید، ۱۳۷۷ش.
• سیوطی، جلال‌الدین عبدالرحمن، الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، چاپ اول، ۱۴۰۴ق.
• طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، چاپ دوم، ۱۹۷۴م.
• طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، با مقدمه محمدجواد بلاغی، تهران، انتشارات ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.
• فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله، کنز العرفان فی فقه القرآن، به تصحیح محمدباقر شریف‌زاده و محمدباقر بهبودی، تهران، نشر مرتضوی، چاپ اول، [بی‌تا].
• معرفت، محمدهادی، آموزش علوم قرآن، [بی‌جا]، مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۱ش.
• مقدس اردبیلی، احمد بن محمد، زبدة البیان فی احکام القرآن، به تحقیق محمدباقر بهبودی، تهران، نشر مکتبة المرتضویه، چاپ اول، [بی‌تا].
• مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، درالکتب الاسلامیه، چاپ دهم، ۱۳۷۱ش.

پیوند به بیرون

• قرائت سوره بینه
• مقاله سوره بینه در دائرة المعارف بزرگ اسلامی
• مقاله سوره بینه در دانشنامه جهان اسلام