استفتائات مکارم شیرازی

پرسش : آيا در محاسبه تورّم بايد تورّم همان جنس را محاسبه کرد یا تورّم متوسط اجناس را؟ پاسخ : در محاسبه تورّم، تورّم متوسط اجناس مختلف را در نظر مي¬گيرند هر چند تورّم آن جنس بيشتر يا کمتر باشد. پرسش : آيا محاسبه تورّم در تمام ديون لازم است؟ پاسخ : اگر فردي به هر دليلي به ديگري بدهکار باشد اعم از مهريه، دیه و یا اینکه ضمان دیگری بر عهده او باشد و حتي خمس بر ذمّه داشته و نپرداخته، اگر به قدری گذشته که تفاوت تورّم زياد است بايد تورّم متوسط اجناس را در نظر بگيرد. پرسش : اینجانب دانشجوی دکترای اقتصاد هستم و برای کار پژوهشی لازم است پاسخ حضرتعالی را در باب سوال ذیل بدانم، آیا مالیات تورمی را می‌توان با استناد به قاعده‌ی لاضرر امری مذموم شمرد که بایستی با بکارگیری سیاست‌های مناسب اقتصادی در جهت مهار آن اقدام مقتضی صورت گیرد یا خیر؟ پاسخ : هر گونه ضرر و زیان به اموال مردم هر چند به واسطه خلق اسکناس های تازه باشد شرعا جایز نیست مگر آنکه ضرورت مهمی برای حفظ نظام جامعه این گونه ایجاب کند که در عین حال باید آن را به نوعی جبران کنند. پرسش : در سالی که ثبت نام برای حج شده مبلغ واریزی دو سوم مبلغی بوده که در آن سال حجاج جهت رفتن به حج پرداخت می کرده اند اکنون بعد از چند سال دولت حدود ده تا دوازده برابر وجه واریزی مطالبه می کند و پول واریزی ما را تنها دو برابر حساب می کند حکم شرعی این موضوع چیست؟ پاسخ : مطابق قرارداد سازمان حج مبالغ مزبور به عنوان سپرده بوده و تنها سود مورد توافق به آنها پرداخت می شود و در صورتی که آنچه اضافه می گیرند مطابق قیمت روز باشد و چیزی بر آن نیافزایند مانعی نداردولی سزاوار است تدبیری اندیشیده شود که زوار خانه خدا از ارزهای کم قیمت تر استفاده کنند. پرسش : نظر حضرتعالى در مورد نحوه محاسبه تورّم در بدهى هاى دراز مدّت چیست؟ پاسخ : براى محاسبه تورّم باید نرخ متوسّط اجناس مختلف را در نظر گرفت. و شاید مراکزى مانند بانک مرکزى چنین محاسبه اى را در دست داشته باشد. در غیر این صورت، خودتان باید اجناس مختلف را محاسبه کنید، و حدّ وسط را بگیرید. پرسش : در برخی کشورها تورّم اقتصادى در سال به هفتاد درصد مى رسد. با در نظر گرفتن اين تورّم و نزول ارزش پول آن کشو، اگر يك نفر در بانك دولتى مقدارى پول به عنوان سپرده موقّت بگذارد، بانك طبق مقرّرات خود شصت درصد سود مى دهد، آيا گرفتن اين سود، در صورتى كه كمتر از تورّم باشد، در مقابل تنزّل ارزش پول جايز است؟ اگر سود بيشتر از تورّم باشد چه صورت دارد؟ پاسخ : هرگاه بانك اسلامى نباشد اشكالى ندارد. و اگر بانك اسلامى باشد و تورّم بقدرى شديد باشد كه در معاملات مدّت دار روزمرّه مردم نيز محاسبه مى شود گرفتن مقدار تورّم اشكالى ندارد. پرسش : اگر کارگري ساليان قبل کاري را انجام داده ولي دستمزد او پرداخت نشده، آيا مبلغ دستمزد بايد به نرخ همان سال پرداخت شود؟ پاسخ : چنانچه طلبکار می توانسته طلب خود را بگیرد و براي دريافت طلب خود اقدام نکرده بايد به همان قيمت قديم دستمزد پرداخت شود. ولي اگر بدهکار نمی پرداخته و یا مانعی برای دریافت بوده بايد با توجّه به نرخ متوسط تورّم کل اجناس که هر سال توسط بانک مرکزي اعلام مي شود دستمزد او را بپردازد، چرا که اداي دين و برائت ذمّه امري است عرفي و عرف بايد بگويد با پرداخت اين مبلغ، بدهي پرداخت شده است. پرسش : شخصی قبل از تصویب و الحاق تبصره ماده۱۰۸۲ قانون مدنی مهریه خانمی را که مبلغ کمی نیز بوده ضمانت کرده حال بعد از تصویب تبصره مزبور ضامن مکلف به پرداخت مهریه به نرخ روز است یا همان مبلغ مهریه را باید بپردازد؟ پاسخ : در این مورد مکلف به پرداخت بدهی به نرخ روز (با در نظر گرفتن تورم متوسط اجناس) است پرسش : فرموديد در جايي که طلبکار دين را طلب نکند، تورّم محاسبه نمي شود. پس چرا در مهريه که غالباً خانم ها طلب نمي کنند تورّم محاسبه مي شود و به نرخ روز پرداخته می شود؟ پاسخ : در مهريه معمولاً مانع براي طلب کردن موجود است، چرا که مطالبه مهریه معمول نیست و اگر مهريه را طلب کند نوعي کم ارزشي براي زن محسوب مي شود. بله اگر شوهر اقدام به پرداخت کند يا حاضر به پرداخت باشد و زن مطالبه نکند، محاسبه تورّم جايز نيست. پرسش : با توجه به این که در زمان حاضر پول هاى امروزى برخلاف درهم (نقره) و دینار (طلا) ارزش ذاتى ندارد و ارزش اعتبارى آنها در معاملات نیز ثابت نیست، ممکن است در اثر تحوّلات سیاسى و اقتصادى ارزش پول، ده ها برابر کاهش یابد و طبعاً این کاهش موجب ضررى است که طلبکار متحمّل مى شود، با در نظر داشتن مراتب فوق در رابطه با کیفیّت اداى دین که موضوع آن وجه رایج امروزى باشد نظر مبارک را مرقوم فرمایید؟ پاسخ : در صورتى که تفاوت بسیار زیاد باشد بطورى که در نظر عرف اداى دین محسوب نشود (مانند مثالى که زده بودید و امثله زیادى که در استفتائات از ما سؤال کرده اند) باید معادل روزدر نظرگرفته شود یا لااقل مصالحه تراضى شود. پرسش : در عمل به نیت واقفی که 80 سال پیش در یکی از بندهای وقفنامه گفته 32 تومان برای من هر ساله خمس دهید آیا باید قیمت خمس را به نرخ روز محاسبه کرد؟ و هر ساله داد یا یکبار کفایت میکند؟ پاسخ : به قیمت روز خمس را محاسبه کرده و باید هر سال خمس بدهند. پرسش : اگر کسی مقداری پول به عنوان مضاربه به کسی بدهد و ماهیانه علی الحساب مبلغی دریافت نماید اما بعد از چند سال اصل پول را که به او برمیگردانند آیا حق داردکه بابت اینکه ارزش پول او کم شده تقاضای چیزی اضافه بر اصل پولش را بکند یا خیر؟ پاسخ : حق ندارد چیزی مازاد بر اصل مال مطالبه کند. پرسش : آیا باید تورم را هم در پرداخت رد مظالم حساب کرد؟ پاسخ : تورم را باید حساب کنند. پرسش : نزدیک به20سال پیش نذر کردم هر سال هزار تومان بدهم آیا همچنان هزار تومان بدهم یا امروزه طبق ارزش پولی هرسال باید بیشتر بشود؟ پاسخ : باید تورم را محاسبه نماید. پرسش : آیا شرط جبران کاهش ارزش پول (نه در ضمن عقد قرض بلکه در ضمن عقد خارج لازم دیگر) در شرایط تورمی شدید از مصادیق حیل ممنوعه ربا محسوب می شود یا از مصادیق حیل شرعیه است؟ پاسخ : اگر در عقد خارج لازم دیگری باشد مانعی ندارد. پرسش : در چه صورت می توان در قرض الحسنه تورم را محاسبه کرد؟ پاسخ : در قرض الحسنه که با اختیار خود پول را برای چند سال قرض می¬دهد، و سالها بعد موعد پرداخت باشد یا بگوید هر وقت توانایی پیدا کردی بپرداز، نباید اضافه بگیرد. ولي چنانچه موعد پرداخت برسد و بدهکار، بدهي خود را نپردازد و ساليان طولاني بگذرد که با پرداخت همان مبلغ صدق اداي دين نکند تورّم محاسبه مي شود. پرسش : اگر ارزش پول، فوق العاده کاهش یافت در این صورت نیز باید نرخ تورم معکوس را در ادای دین حساب کرد؟ پاسخ : در اين جا نيز بايد حساب تورّم معکوس متوسط اجناسي که با آن مبلغ خريداری می شده را بکند و مطابق آن بپردازد. پرسش : آیا برای پول در صورت تورم فاحش، می توان شرط ضمان گذاشت؟ پاسخ : شرط ضمان در اين جا مفهوم صحيحى ندارد جز اين كه شرط اضافه قيمت كند كه آن هم رباست. اين در صورتى است كه تفاوت غيرفاحش باشد ولى در تفاوت فاحش، نيازى به شرط نيست و بايد به قيمت روز محاسبه شود. پرسش : معیار در تشخیص بانک اسلامی چیست؟ پاسخ : این است که تمام برنامه های آن طبق عقود اسلامی باشد و درجایی که بانک هر دو شیوه بانکداری اسلامی و غیر اسلامی را اجرا می کند در صورتی که ازخدمات بخش بانکداری اسلامی استفاده می کند مانعی ندارد. پرسش : حکم دریافت وام از بانکهای خارجی که از عقود اسلامی تبعیت نمی کنند و در ازای پرداخت وام عین مبلغ وام به اضافه سود را دریافت می کنند، با توجه به عدم دسترسی متقاضی به بانکهای اسلامی، چیست؟ در صورت حرام بودن، چنانچه فرد برای پرداخت دیون خود نیازمند گرفتن وام باشد آیا در شرایط مسأله تفاوتی ایجاد می کند؟ پاسخ : این کار جایز نیست مگر اینکه واقعاً مجبور باشد و هیچ چاره دیگری نداشته باشد و برای رفع ضرورت اقدام کند. پرسش : آيا با اجازه متصدّيان بانک، مي توان وام را درمورد ديگري غيراز آنچه شرط شده مصرف کرد؟ پاسخ : دو صورت دارد، گاهي وام قرض الحسنه است، و متصدّي اختيار تغيير اجازه در مصرف وام را دارد، در اين صورت اشکال ندارد؛ ولي هرگاه وام هايي است که سود مي گيرند، در اينجا بايد تحت عقود شرعيه باشد؛ و نمي توان از آن عقود تخلّف کرد، مگر اينکه درمورد جديد، عقد شرعي تازه اي منعقد کنند. پرسش : اگر در بازپرداخت وامى که از بانک گرفته شده است تأخیرى صورت بگیرد، آیا بانک تحت عنوان جریمه و خسارت تأخیر انجام تعهد مى تواند پولى را به عنوان دیرکرد دریافت کند؟ پاسخ : جریمه دیر کرد هر گاه به عنوان یک قانون بانکی طبق محاسبه سود پول اعمال شود نوعی ربا خواری و حرام است. و اگر به عنوان تعزیر در برابر تأخیر در پرداخت دین باشد (در فرض عدم اعسار) مبلغ آن جریمه متعلق به بیت المال است نه سیستم بانکی . و اگر به عنوان شرط ضمن العقد در آید و به وام گیرندگان تفهیم شود و آنها موافقت کنند می تواند مشروع باشد و در این صورت نیز سزاوار است انصاف را رعایت کنند. پرسش : افرادى از بانکهاى جمهورى اسلامى وام دریافت کرده، و به علّت ناآگاهى از حکم شرعى، آن را در غیر مورد قرارداد مصرف نموده اند. مثلا وام کشاورزى دریافت کرده، ولى صرف خرید ماشین سوارى نموده اند. لطفاً حکم شرعى آن را بیان فرمایید؟ پاسخ : صرف مبلغ وام برخلاف آنچه در قرارداد بر آن توافق شده جايز نيست. و چنانچه تخلّف شود وام مذكور صحيح نيست، و مبلغ اضافه ای كه مى پردازد حكم ربا دارد. پرسش : اگر وام خرید کالا بگیرد و بعد صرف بدهی کالایی که خریده کند چه حکمی دارد؟ پاسخ : این کار جایز نیست و کار خلافی کرده اید و هرگز تکرار نکنید اما الان که کار از کار گذشته تکلیف خاصی ندارید. پرسش : آيا دريافت جريمه ديركرد از سوي بانك ها، جايز است؟ پاسخ : جريمه ديرکرد شرعا اشکال دارد ولي بر بدهکاران لازم است بدهي خود را به موقع بپردازند، وگرنه گناهکارند. پرسش : پرداخت وام هاى قرض الحسنه، با دریافت اقساط وامهاى پرداختى ارتباط مستقیم دارد. و هر نوع رکود در دریافت اقساط وام، باعث مشکلاتى در پرداخت وام هاى آتى مى گردد. لطفاً در این مورد به دو سؤال زیر پاسخ فرمایید: الف) آیا اخذ چنین وامهایى براى آنان جایز است؟ ب) آیا مى توان، مانند بانکهاى دولتى، در برابر هر روز تأخیر در پرداخت قسط وام، جریمه اى با همان فرمول منظور نمود؟ پاسخ : تأخیر در پرداخت وام از سوى قرض گیرندگان جایز نیست همان گونه که اخذ جریمه دیرکرد نیز مشروعیّت ندارد. پرسش : ایجاد صندوق های خانوادگی و دوستانه چه حکمی دارد؟ پاسخ : در صورتی که اقساط وام همه برابر باشد و سودی گرفته نشود و وام به همه پرداخت شود مانعی ندارد. البته اگر کارمزدی دریافت شود بنابر احتياط واجب باید متناسب با زحمات و هزينه ‏هاى صندوق باشد . پرسش : حکم دریافت وام از بانکهای خارجی که از عقود اسلامی تبعیت نمی کنند و در ازای پرداخت وام عین مبلغ وام به اضافه سود را دریافت می کنند، با توجه به عدم دسترسی متقاضی به بانکهای اسلامی، چیست؟ پاسخ : گرفتن وام با سود از غیرمسلمانان و بانک های غیر اسلامی جایز نیست مگر در جایی که ضرورت داشته باشد و راه حلالی نباشد. البته اگر وام به گونه ای باشد که مبلغ اضافه آن کارمزد تلقی شود و به مقدار هزینه های وام و بانک باشد (حداکثر 4 درصد) گرفتن این وام جایز است.