اسرار نماز شب

نماز شب در قرآن:

﴿انَّ ناشئة الیل هی اشد وطئا و اقوم قیلاً﴾ (سوره مزمل،آیه 6)

مسلما نماز و عبادت شبانه پابرجاتر و با استقامت تر است.

﴿و الذین یبیتون لربهم سجَّدا و قیاماً﴾ (سوره فرقان،آیه 64)

(بندگان خاص خدا) کسانی­اند که شبانگاه برای پروردگارشان سجده و قیام می­کنند.

﴿ان ربک یعلم أنک تقوم ادنی من ثلثی الیل و نصفه و ثلثه و طائفة من الذین معک﴾ (سوره مزمل،آیه 20)

ای پیامبر پروردگارت می­داند که تو و گروهی از آن­ها که با تو هستند نزدیک دو سوم از شب یا نصف یا ثلث آن را به پا می­خیزند.

فضیلت نماز شب:

امام صادق(ع) فرمود: هر کار نیکی که انسان با ایمان انجام می­دهد پاداشش در قرآن ذکر شده است جز نماز شب که به خاطر اهمیت آن خداوند آن را با صراحت بیان نفرمود. همین قدر فرموده است: ﴿تتجا فی جنوبهم عن المضاجع…﴾ (سوره سجده،آیه 16 و 17): پهلوهایشان از بسترها در دل شب دور می­شود (و به پا می­خیزند و رو به درگاه خدا می­آورند) و پروردگار خود را با بیم و امید می­خوانند و از آنچه به آنان روزی داده­ایم انفاق می­کنند!هیچکس نمی­داند چه پاداش­های مهمی که مایه روشنی چشم هاست برای آنان نهفته شده و این پاداش کارهایی است که انجام می­دهند.(تفسیر نمونه،ج 12،ص 23)

خداوند متعال خطاب به رسول گرامی اسلام فرمود: ای محمد، اگر خشنودی ما را می­خواهی در روز به وظایف رسالت عمل کن؛ و اگر مقام محمود را می­خواهی شب بیدار باش و نماز شب بخوان.

جبرئیل و اهمیت نماز شب:

پیامبر اکرم(ص) فرمود: جبرئیل آنقدر مرا به نماز شب سفارش کرد تا اینکه گمان کردم نیکان امتم شب را نمی­خوابند. (بحار الانوار ج 84 ،214)

اهمیت نماز شب از زبان خدا و پیامبر و ائمه:

رسول خدا(ص) فرمود: برشما باد خواندن نماز شب اگرچه یک رکعت باشد. (کنز الاعمال،ج 7،ص 786،ش 8 ،214) و همچنین فرمودند: خداوند با نمازهای نافله، نمازهای واجب شما را کامل می­کند و می­پذیرد.(وسائل الشیعه،ج 3،ص 73)

امام صادق می­فرماید: کسی که نماز شب را ترک کند از شیعیان ما نیست. (اسرار الصلوة ص 269) و امام صادق(ع) به سلیمان دیلمی فرمود: ای سلیمان نماز شب را ترک نکن همانا زیان کار کسی است که از نماز شب محروم بماند. (علل الشرایع،ص 363) و همچنین فرمودند: جان ایمان سه چیز است: نماز شب خواندن، روزه را افطار دادن و به ملاقات برادران رفتن. (رساله لقاءالله،68)

فضیلت و ثواب نماز شب:

فضیلت نماز شب بر نماز مستحب در هنگام روز مانند فضیلت انفاق پنهانی بر انفاق آشکار است.(کنز الاعمال،ج 7،ص 788)

پیامبر اکرم (ص) می­فرماید: برشما باد نماز شب که آن روش صالحان پیش از شما و وسیله نزدیک شدن به خداوند و مانع گناهان آینده و کفاره گناهان گذشته و دورکننده دردها از بدن می­باشد.(کنز الاعمال ص 790)

رسول خدا فرمود: آیا چهره نماز شب خوان­ها را نمی­بینی که از همه چهره­ها زیباتر است؟ این برای آن است که آنان هنگام شب با خدای سبحان خلوت کرده­اند و خدای تعالی جامه­ای از نور خود بر چهره ایشان پوشانید. (رساله لقاءالله،ص 131)

نماز شب چراغ خانه و حجابی در میان آنان و آتش دوزخ و گذرنامه صراط و کلید بهشت است.

حضرت علی(ع) می­فرماید: نماز شب مایه سلامتی جسم و متوسل شدن به اخلاق پیامبران و موجب رضایت پروردگار عالمیان است.(میزان الحکمة،ج 5،ص 417)

پیامبران و نماز شب:

در روایت از امام باقر(ع) آمده است که فرمود:«آگاه باشید که هیچ پیامبری نیامده مگر با نماز شب و هیچ پیامبری هم نماز شب را سر شب نمی­خوانده است».

بر همین اساس روایت شده است بهترین موقع نماز شب پس از نصف شب تا هنگام نماز صبح است که هرچه به آخرهای شب نزدیک شود فضیلتش بیشتر است ولی برای کسی که انجام آن پس از نصفه شب میسر نیست، خواندن آن سرشب اشکالی ندارد.(سیره انبیاء (چهل حدیث)،ص 31ـ32)

حضرت داود(ع) گاهی تمام شب را بایک رکعت اشک می­ریخت و از گریه او همه چیز می­گریست و اگر شخص غمگین و بیمار صدای مناجات و گریه او را می­شنید آرامش می­یافت.(نماز معراج خاکیان،ص 242)

روایت شده است که خدای متعال به حضرت موسی(ع) وحی کرد که: ای موسی! در تاریکی شب از خواب برخیز (و مناجات و راز و نیاز کن) تا قبرت را باغی از باغ های بهشت قرار دهم.

در تفسیر نور می­خوانیم: سه چیز بر پیامبر اکرم(ص) واجب بود و بر دیگران مستحب:نماز شب، مسواک و سحرخیزی. (تفسیر نور،ج 7،ص 105)

در کیفیت نمازشب رسول اکرم(ص) آمده است که آن حضرت آب وضو و مسواک خود را از قبل مهیا می­فرمود و مانند یک رزمنده سنگرنشین خواب طولانی نداشت و همواره پاسدار حرم دل بود که مبادا غفلت به آن راه پیدا کند و پس از خوابی کوتاه بیدار می­شد و چهار رکعت نماز می­خواند و دوباره بر می­خاست و به همین ترتیب عمل می­کرد. و هر بار که بیدار می­شدند به آسمان نگاه می­کردند و این آیات را تلاوت می­کردند:﴿ان فی خلق السموات و الارض و اختلاف الیل و النهار لایات لاولی الالباب …﴾ (سوره آل عمران آیه 190).

از خود امیرالمؤمنین، امام علی(ع) نیز روایت شده است که فرمودند: از وقتی که از رسول خدا شنیدم که فرمود: «نماز شب نور است»هرگز نماز شب را ترک نکردم حتی دریکی از سخت ترین شب­های نبرد که به نام لیلة الهریر معروف است. ایشان در آن شرایط سخت فرشی را پهن کردند و بر روی آن مشغول خواندن نماز شب شدند در حالی که تیرهای زیادی از طرف راست و چپ ایشان می­گذشت و هرگز تزلزلی در ایشان ایجاد نکرد و ایشان از جایشان تکان نخوردند تا اینکه نماز شبشان تمام شد.(منتهی الامال،ج 1،ص 150،شرح نهج البلاغه)

در شرح حال امام حسین(ع) ویارانش در شب عاشورا چنین می­خوانیم: در شب عاشورا امام حسین ویارانشان تا بامداد در حال نماز شب خواندن و نیایش و ناله و زمزمه بودند که این صداها همچون آوای زنبور عسل به گوش می­رسید که حتی دشمن تحت تأثیر قرار گرفته بود.(مقتل الشمس،ص 188)

از یکی از کنیزهای امام سجاد(ع) پرسیدند: از حال آقای خود برای ما نقل کن، او گفت: مختصر بگویم یا مفصل؟ گفتند: مختصر. گفت: هیچگاه در روز برای او غذا حاضر نکردم زیرا در حال روزه بود و هیچ شبی برای او رختخواب پهن نکردم زیرا برای خدا شب زنده دار بود و هرگاه به نماز شب می­ایستادند در قنوت نماز وتر سیصد مرتبه می­گفتند: «العفو، الهی العفو: پروردگارا مرا بیامرز.(نمونه معارف اسلامی،ج 3،ص 309)

امام صادق(ع) فرمودند: «پدرم حضرت امام باقر(ع)، رضوان خدا نثارش باد، چون شبانگاه از خواب برمی­خاست در نماز شب قیامی طولانی و رکوع و سجده­ای طولانی به جای می­آورد به حدی که گفته می­شد خوابش برده است؛ ناگاه می­شنیدیم که می­گوید «لا اله الا الله حقا حقا» (سیره باقری (ع) چهل حدیث،ص 29)

امام موسی بن جعفر(ع) در وصف مهدی آل محمد(عج) فرمود: با آن چهره گندمگون که به زردی بی­خوابی نیز آمیخته است فدای آن که شبش را در حال رکوع و سجود و ستاره شماری (کنایه از بیداری بسیار) و تماشای عجایب آسمان خواهد گذراند.

بزرگان و نماز شب:

حضرت آیت الله العظمی مرعشی نجفی(ره) به فرزندش وصیت کرد: سجاده­ای که هفتاد سال بر روی آن نماز شب به جا آورده­ام و تسبیحی از تربت امام حسین(ع) که با آن در سحرها به عدد دانه­هایش استغفار کرده­ام با من دفن شود.(فرازهایی از وصیت نامه الهی و اخلاقی آیت الله مرعشی نجفی(ره) ص 19)

علامه طباطبایی(ره) می­گوید: مرحوم آیت الله میرزا آقای قاضی به من گفتند: ای فرزند، دنیا می­خواهی نماز شب بخوان و آخرت می­خواهی باز هم نماز شب بخوان. علامه طباطبایی نیز می­فرمایند: از وقتی که ایشان این مطلب را فرمودند دیگر نماز شب را ترک نکردم.(اخلاق و عرفان در وضو و نماز،ص 176)

حضرت امام خمینی(ره) تقید خاصی به نماز شب داشته­اند. مرحوم حاج آقا مصطفی یک روز نقل کردند که امام فرموده است: اگر به مطالبی رسیده­ام از سحر خیزی من بوده است و به شاگردانشان می­فرمودند که نماز شب و سحرخیزی را از دست ندهند.(برداشت هایی از سیره امام خمینی (ره)،ج 3،ص 129)

دستور خواندن نماز شب:

نماز شب یازده رکعت است شامل: چهار نماز دو رکعتی به نیت نماز شب ویک دو رکعتی به نیت نماز شفع که این پنج نماز مانند نماز صبح خوانده می­شود ویک نمازیک رکعتی به نیت نماز وتر. نماز وتریک رکعت است، پس از خواندن حمد و سوره باید دست چپ و راست را بلند کرد و قنوت خواند. قنوت نماز وتر را می­توان مانند نمازهای دیگر خواند ویا می­توان آن را طولانی و مفصل خواند، مستحب است در قنوت نماز وتر از خوف خدا و ترس از عقوبت گناهان گریه کند و برای برادران و خواهران مؤمن خود دعا کند. مستحب است که در قنوت نماز وتر نام چهل مؤمن را ذکر کند و برای آن­ها طلب آمرزش کند. شایسته است در قنوت نماز وتر هفتاد مرتبه بگوید: «استغفرالله ربی و اتوب الیه»: از خدای مهربان آمرزش می طلبم و به سوی او بازگشت می­نمایم. و هفتاد مرتبه بگوید: «هذا مقام العابد بک من النار»: پروردگارا این موقف کسی است که از آتش دوزخ به تو پناه آورده است و سیصد مرتبه یا کمتر بگوید العفو، پس از گفتن العفو در قنوت نماز وتر این دعا را بخواند: «رب اغفرلی و ارحمنی و تب علی انک انت التواب الغفور الرحیم». در قنوت نماز مستحبی می­تواند حاجت­های خود را به زبان فارسی یا غیره هم بیان کند، چنان که برخی از علما فتوا داده­اند ویا خود در قنوت نماز مستحبی مطلبی را به زبان فارسی می­خواندند.(هزار و یک نکته درباره نماز،نکته 52،ص 21)

چند نکته جالب

مردی به امیر مؤمنان علی(ع) عرض کرد: من از نماز شب محروم شده ام. حضرت فرمودند: تو را گناهانت به بند کشیده است. (نورالثقلین،ج 3،ص 204).

در حالات بعضی بزرگان نقل می­کنند که فرمودند: شب­ها ملائکه مرا برای نماز و نافله شب بیدار می­کردند ولی گاهی صدا می­زدند آقا، آقا، پا شوید. بعضی سحرها دقت کردم دیدم اعمالی که در روز انجام می­دهم در صدا زدن شبم تأثیر دارد، روزهایی که خیلی مراقبم شب­ها آقایم می­خوانند و روزهایی که کمی نقصان است مرا آشیخ صدایم می­زنند و روزهایی که خطاهایی دارم با لفظ اُ اُ صدایم می­زنند.(نماز نیاز عاشقان،ص 109)

امام باقر(ع) فرمود: شب شیطانی دارد به نام «زهاء» به معنی فخر و تکبر (لسان العرب). وقتی بنده­ای بیدار می­شود و تصمیم دارد نماز شب بخواند به او می­گوید: هنوز وقت نماز نشده، برای مرتبه دوم بیدار می­شود، باز می­گوید وقت باقی است و به همین صورت او را به خوابیدن تشویق می­کند تا اذان شود.(نماز شب،تجهد (خسروی)،ص 41)

امام صادق(ع) فرمود: خوشم نمی­آید از بنده­ای که قرآن خوانده و فضیلت نماز شب را دریافته و شب هم بیدار شده؛ ولی برای نماز شب برنمی­خیزد تا اینکه بامداد فرا می­رسد و او فقط نماز صبحش را می­خواند.(معارف و معاریف،ج 10،ص 48)

احکام نماز شب

1.فضیلت نمازهای شفع و وتر از هشت رکعت نماز دیگر بیشتر است.

2.اگر وقت برای ادای نماز شب تنگ باشد انسان می­تواند فقط به نماز وتر اکتفا کند.

3.وقت نماز شب از اول نیمه شب است تا طلوع صبح صادق.

4.افضل آن است که نماز شب به هنگام سحر خوانده شود و هنگام سحر، عبارت است از یک سوم آخر شب و هر قدر به صبح نزدیک­تر باشد افضل خواهد بود.

5.مسافر می­تواند نماز شب را پیش از نیمه شب بخواند.

6.جوان و یا پیرمردان که می­ترسند خواب بمانند می­توانند نماز را پیش از نیمه شب بخوانند.

7.مستحب است که نماز شب را بلند بخواند تا اگر از خانواده­اش کسی می­خواهد به نماز شب برخیزد.