ثواب نماز نافله

شش فایده نماز نافله در کلام پیامبر(ص)

نماز نافله همان نماز مستحبی است که به طور روزانه خوانده می شود. منظور از نوافل همان نماز های مستحبی است که به جز 17 رکعت نماز واجب توسط مسلمانان خوانده می شود. هر یک از نمازهای واجب روزانه برای خود چند رکعت نماز نافله دارند که قبل یا بعد از آن ها خوانده می شوند. تعداد رکعت های نماز نافله به جز روز جمعه، 34 رکعت می باشد.

حضرت محمد صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند:قالَ اللّه‏ُ عز و جل :... ماتَقَرَّبَ إلَیَّ عَبدٌ بشیءٍ أحَبَّ إلَیَّ ممّا افتَرَضتُ علَیهِ ، وإنّهُ لَیَتَقَرَّبُ إلَیَّ بالنافِلَةِ حتّی اُحِبَّهُ ، فإذا أحبَبتُهُ کُنتُ سَمعَهُ الذی یَسمَعُ بهِ ، وبَصَرَهُ الذی یُبصِرُ بهِ ، ولِسانَهُ الذی یَنطِقُ بهِ ، ویَدَهُ التی یَبطِشُ بها، إن دَعانی أجَبتُهُ ، وإن سَألَنی أعطَیتُهُ. (اصول کافی، جلد 2، صفحه 352)

خداوند عز و جل فرمود :هیچ بنده ‏ای با وسیله‏ ای که نزد من محبوبتر باشد از آنچه بر او واجب کرده‏ ام، به من نزدیک نشد.

همانا او با نماز نافله به من نزدیک شود، تا آن جا که او را دوست بدارم و چون دوست ش بدارم، گوش او شوم که با آن بشنود و چشم او شوم که با آن ببیند و زبان او شوم که با آن سخن گوید و دست او شوم که با آن ضربه زند.

اگر مرا بخواند، جوابش دهم و اگر از من خواهشی کند، به او بدهم.

معنای نافله

چنانچه پیش از این هم در بخش دین و مذهب نمناک در مطلب نماز شب گفتیم نافله به عملی گفته می شود که مستحب و نیکو است اما انجام آن برای انسان واجب نمی باشد. علاوه بر این نافله به معنای نوه، غنیمت و عطاء نیز است. در اصطلاح فقهاء بیشترین استفاده از این عمل در نمازهای مستحبی می باشد.

اهمیت و فضیلت نماز نافله

دین اسلام تاکید زیادی بر خواندن نمازهای مستحبی می کند و ثواب بسیاری نیز برای آن بیان کرده است. در میان نمازهای مستحبی، خواندن نماز شب فضیلت بیشتری دارد و در قرآن و روایات بر آن تاکید فراوان شده است.

خداوند در قرآن کریم در سوره سجده و آیه 16 با لحن بسیار شوق آور از شب بیداران زنده دل یاد کرده و می فرماید :«تَتَجافی جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمَضاجِعِ یَدْعُونَ رَبَّهُمْ خَوْفاً وَ طَمَعاً وَ مِمَّا رَزَقْناهُمْ یُنْفِقُونَ

از بستر خواب پهلو تهی کنند، پروردگارشان را با بیم و امید بخوانند و از آنچه روزیشان کرده ایم انفاق کنند.

پس از آنکه مؤمن طعم شیرین عشق الهی را در نمازهای واجب درک کرد برای داشتن ارتباط بیشتر با معبود خویش دست به دامان مستحبات می شود و برای جلب توجه معشوق بی همتا، هدی زیبا و گرانقیمتی به نام نمازهای مستحبی را پیش کش می کند.

در مورد اهمیت نماز نافله، از ائمه معصوم (ع) روایات بسیاری نقل شده است :

در برخی روایات، نمازهای نافله برای جبران نقص نمازهای واجب محسوب می شود. همانطور امام باقر(ع) در روایتی می فرمایند:همانا ما به نمازهای نافله امر شدیم تا به واسطه آنها نقص نمازهای واجب جبران شود.

امام سجاد (ع) فرمودند:حق تعالی جبران خواهد فرمود نقصان نمازهایتان را به نمازهای نافله. (منتهی الامال، تاریخ امام سجاد(ع))

امام صادق(ع) فرمودند:بر شما باد دوری از تنبلی و کسلی! همانا پروردگار شما مهربان است و چیز کم را سپاس و شکر می گوید. همانا مردی برای رضا و خشنودی خدا دو رکعت نماز مستحبّی به جا می آورد و خداوند به خاطر خواندن همان دو رکعت او را داخل بهشت می کند.(حر عاملی، وسایل الشیعه، 1409ق، ج4، ص44)

مهمترین تاثیر نافله در حدیثی به نام حدیث قرب نوافل ذکر شده است که راوی از امام صادق (ع) و ایشان از پیامبر(ص) و پیامبر(ص) از خداوند عزوجل چنین نقل می کند:به درستی که بنده من با نافله و کارهای مستحبی قرب را می جوید تا این که او را دوست بدارم و هنگامی که او را دوست داشتم گوش او می شوم که با آن می شنود و چشم او می شوم که با آن می بیند و زبان او می گردم که با آن سخن می گوید. (کلینی، اصول کافی، 1369ش، ج4، ص53)

اما رضا (ع) فرمود:حَسِّنُوا نَوافِلَکُمْ وَ اعْلَمُوا اَنَّها هَدِیَّةٌ اِلَی اللهِ عَزَّوَجَلَّ ؛ نمازهای نافله را زیبا ادا کنید و آگاه باشید که آنها هدیه ای به پیشگاه خدای بزرگ است. (بحارالانوار، ج 87، صفحه 22)

در روایتی که فضیل بن یسار از امام صادق(ع) نقل می کند، ایشان می فرمایند:نماز های واجب و نافله پنجاه و یک رکعت هستند. دو رکعت نافله عشاء که نشسته خوانده می شود یک رکعت محسوب می شود. نمازهای واجب هفده رکعت و نمازهای نافله سی و چهار رکعت می باشند..(حر عاملی، وسایل الشیعه، 1409ق، ج4، ص46)

زمان خواندن و تعداد رکعت های نافله های روزانه

به غیر از روز جمعه، نافله ها، سی وچهار رکعت می باشند:

نماز نافله ظهر:8 رکعت؛ زمان نافله ظهر همان وقت نماز واجب ظهر است و پیش از نماز واجب ظهر خوانده می شود.

نماز نافله عصر:8 رکعت ؛ زمان نافله عصر همان وقت نماز واجب عصر است و پیش از نماز واجب عصر خوانده می شود.

نماز نافله مغرب:4رکعت؛ زمان نافله مغرب همان وقت نماز واجب مغرب است و بعد از نماز مغرب خوانده می شود.

نماز نافله عشاء:2رکعت؛ چون دو رکعت نافله عشاء نشسته خوانده می شود یک رکعت حساب می شود. وقت نافله عشاء همان وقت نماز واجب عشاء است و بعد از نماز عشاء خوانده می شود.

نماز نافله شب (نماز شب):11 رکعت. هشت رکعت از آن به عنوان نماز شب، دو رکعت نماز شَفع و یک رکعت نماز وِتر است. وقت نافله شب از نصف شب تا اذان صبح است.

نماز نافله صبح:دو رکعت است. نافله صبح پیش از نماز صبح خوانده می شود.

اما در روز جمعه 4 رکعت نماز به شانزده رکعت نافله ظهر و نافله عصر افزوده می شود. (توضیح المسائل امام الخمینی ج1، ص425، مسئله 746؛ امام خمینی، تحریر الوسیله، 1390ق، ج1، ص135-136)

نحوه خواندن نافله های روزانه

نمازهای مستحبی همان نماز نافله، به صورت دو رکعت، دو رکعت و هر دو رکعت با یک تشهد و سلام خوانده می شود، مگر در مورد نماز مخصوصی که با دلیل، طور دیگری خوانده می شود، مانند نماز وتر که نماز یک رکعتی است و یا نماز شب عید غدیر که 12 رکعت می باشد. در این نماز بعد از هر دو رکعت باید تشهد خوانده و برخیزید و در پایان رکعت دوازدهم، با ذکر سلام نماز را تمام کنید. (سید بن طاوس، اقبال الاعمال، 1367ش، ص452)

نمازهای نافله روزانه هم به صورت دو رکعتی خوانده می شوند، یعنی نماز نافله ظهر یا عصر، 4 نماز دو رکعتی؛ و نماز نافله شب پنج دو رکعتی و یک یک رکعتی می باشد.

نماز نافله را می توان مانند سایر نمازهای مستحبی هم به صورت نشسته و هم به صورت ایستاده خواند. اما بهتر است که نمازگزار اگر بنا باشد که نافله را نشسته بخواند، دو رکعت نافله نشسته را یک رکعت حساب کند و به جای 8 رکعت، 16 رکعت به صورت دو رکعتی بخواند. (نجفی، جواهر الکلام، 1367ش، ج7، ص52؛ امام خمینی، تحریر الوسیله، 1390ق، ج1، ص137)

نافله های روزانه در سفر

هنگام سفر چون نمازهای واجب مانند ظهر، عصر و عشا به طور شکسته خوانده می شوند، نافله های روزانه ساقط شده و نباید خوانده شوند، بنابراین فقط می توان نافله شب، صبح و مغرب را به جا آورد.(امام خمینی، تحریر الوسیله، 1390ق، ج1، ص136)

علت تشریع نمازهای نافله

حمّاد بن عبدالله می گوید:علت تشریع نمازهای نافله را از امام صادق (ع) جویا شدم. ایشان چنین پاسخ دادند:علت چنین کاری تاکید بر نمازهای واجب بوده است؛ زیرا اگر نماز مردم جز همین چهار رکعت نماز ظهر نبود، به آن اهمیت چندانی نمی دادند و احتمال داشت که توفیق انجام آن را از دست بدهند، ولی وقتی نافله هم به آن اضافه شده، به خاطر زیاد بودنش در انجام آن تعجیل می کنند، همچنین است نماز عصر.

همچنین وضع نمازهای مستحبی، لطف و عنایتی است از جانب خدا برای بندگان، به طوری بسیاری از مردم در بجای آوردن نمازهای واجب، از نظر آداب و شرایط پذیرش و گزاردن نمازی خداپسند، کوتاهی می کنند، به همین دلیل، خداوند، نمازهای نافله را راهی برای جبران این نقیصه قرار داده است:

احکام فقهی درباره نافله ها

انسان نافله شب را می تواند به طور ساده و مانند سایر نمازهای مستحبی بخواند، هرچند این نافله، کیفیت کامل تر و با فضیلت تری نسبت به سایر نمازهای مستحبی هم دارد.

خواندن تمام نافله ها ضرورتی ندارد و انسان می تواند بعضی از نافله های شبانه روزی را بخواند و بعضی را نخواند. مثلا در نماز شب می تواند تنها سه رکعت آخر، یعنی نماز شفع و وتر را بخواند. همچنین می تواند فقط به خواندن نماز وتر اکتفاء کند. علاوه بر این در نافله عصر نیز می تواند به جای خواندن چهار رکعت، دو رکعت بخواند. امّا در مورد نافله ظهر و نافله مغرب، همچنین هشت رکعت اول نماز شب، چنانچه بخواهد بعضی از آنها را بخواند، آن را به قصد رجاء به جا آورد.

نافله هنگام راه رفتن

نماز مستحب را می توان حین راه رفتن یا سوار شدن خواند؛ درصورتی که انسان در این دو حال، نماز مستحبی بخواند لازم نیست رو به قبله باشد. (توضیح المسائل امام خمینی(ره)، ص109م 781)